Manipur Singtangmite Kiphinna – Muhve Dan (III)!

Manipur Singtangmite Kiphinna – Muhve Dan (III)!
- Upa Chinsum

upanchinsun

Food for thought: (i) It's too late for the hills and valley to come together. – Golan Naulak @ Al Jazeera [1AM of 8/9/2015]. (ii) It is impossible to enslave mentally or socially a Bible-reading people. The principles of the Bible are the ground-work of human freedom. –Horace Greely.

Lungsim lam leh taksa hinkhua ah saltaang (enslave) hih ut I omkei, mihing zalenna (human freedom) I deih ciat hi. Ahizongin, a tunga Horace Greely gen banga, Jesu Khrist a om hotdamna/ tawldamna om pen ngaihsak pepep leh Laisiangthou sim pii-bawl, Thutak kipisak tam hetlou I bang zel uhi. Kiveelpha ni, sanggam. Golan (Suanzamung) Naulak in Al Jazeera houlimnaphual a a gen kupbehna in mi khat in, "You convey much in a time a little time given... with an interruption from that lady" ci keuh. TOUPA hehpihna tawh, laisiam, sepna nei leh gual tawh tanbangkim neihbeh tou zel I hi. Amah kia'n thupina tang hen!

Upa V Paukhansiam in, "Selung vabang a pilte aw, Siamsil khaubang suutsiamte aw; Tuana pupa' huaisa gamlei, Albang mang di'a nang hing diing maw zehzum lou maw?" cih la ana phuah lai in, a pau kibatpih tribe (Paite) sung ah M.A./ M.Phil/ Ph.D. zou mi tam nailou a, Manipur huamsuak singtangmite lak et hileh bel, laisiam hunkhop tak omta le ahithei hi. Laisiam I cih mawk bang le, nekmuhna di'a laisim (lai kizil sak) I hih phot ciang un, kam/ sepna mute nakpi a kipahpih hi ua, amau zong sepna a muhna pawl (organization) ua ginom-thuciam (pledge) a bawl khit ciang un nam-le-gam vai ah pan theihna, a.k.l. tang taka contribute theih haupi nawnlou uhi (service rules & regulations in gaakchip hita).

Laisim/ Laisiam, TOUPA sapna za-a kumpite' Kumpipa naseem di'a kipia leh sepna muhna-a zang hunkhop I omlai un, simleivai leh khawtanga MAKAIHNA len di'a TOUPA sapna (God's calling) tang bel kitamlou (omlou zaw ci thei sam khang in!?), a kitamlouh dungzui in hiai lam kimakaihna zong thupi lou hi. A thupi louh kawm in lah, state dang (gamdang) pai-a lai vazil, sepna vanei, mitong-mizam leh ki-etkol dan theiban zek te'n duhthusam nei in, I dinna lai uh hon et ciang un, "Hici zawdeuh leh, a.k.l. hicidan in panla le'ng kilamzang/ kikhawsuak diing ahi..." cih ngaihdan pawkhe thei om panta hihang. Gentaklouh, anai-agamla a om singtangmite social networking site tuamtuam tungtawn bang in zoptuah I hita. TOUPA eidi'n hoihna e!

Huchih lai in, munpi ngaak pawlpi khatpeuh a dinmun lente leh a gal gam (distant land) a pang te'n awlmawh thukup I kipiak ciang un bangcibang paukam I zang tangpi ua? Ngaihdan (hoih sakdan) I neihte, kiphahniam kawm tak in hi'a I kipiak-tuah uh, ahihkeileh theisuak vek leh a thei omsun dan in (as a Director giving his direction/ dictation), cih kaal a-om. A siam masa, a tei masa te mahni kivaktheihna 'sepna khat' piak a hih lai un, tua sepna (job) leh minam/ khawtang vai pawlpi-a heutu hihna kop lemlou.. I cita hi. Tua tak ah, regular job/ service lenlou, nekmuhna kichup tak nei zong hituanlou kua hiamte'n minam sunga om pawlpite vaipuakna leh mipi ai-awh hihna, citlahna (weakness) leh phaktawp (limitation) om mahmah kawm in, paw kha deuh tangpi abang hi.

I gennop a cian seemna di'n hici'n gen le'ng. Mr X in lai hon sim ngiaungiau, Pa Siangthou (Pasian) sapna za in TOUPA leh A' gam adi'n hong kipia (full-time worker in Church/ para-Church ministries). Mr. Y in lai sim in, siamna bangtanhiam a tunnung in sepna, mahni kivaktheihna hon nei (Govt./ PSU/ MNCs/ Pvt. etc ah seem). Mr. Z in lai bangtanhiam sim in, khawtang ah hong kizang tou a, tua kizatna nuselou in khawsak haksa simpi tawh tua vai ah a hong kibual tou suak. Mr Z lampi zuih leh phut khak leadership, siampen leh theipen ahihziaka ahi masa kei. A vaipuak leh thil sai dan, 'Z' sang in Mr X leh Mr Y in muciang zaw ua, thil pai didan zong thei zaw lai uhi! 'Y' in 'Z' panna awlmawh, huh nuam, a sepna taisan le-lah, a ji leh tate kua'n enkol ta diing? Ji leh ta guantu Pa in a' ji leh ta tunga mawhpuakna a piakte theiciang ahihman in, 'Y' in 'Z' gal-et in a kal lakin ngaihdan kup thawh hi. 'X' inle 'Z' panlakdan awlmawh(pih), tutmun ah khuisa hit-hit kawm in na thumpih zelzel.

A tunga I gen milmial kilepdan, tualniamna akipan TOUPA dopsang Manipur singtangmite kilepdan tangpi hi'n na thei hia? Heutupa Rev T Jam Khothang in tuh, kum 20 pailiamta in, KHRISTIAN TUAILAI LEH POLITIKS cih thulu zanga a lai gelhna-ah, hici'n na ci zouta:
"Ke'n ka lamet gige bel, I tuailaite lak ah, Pathian lau mi politiks lam sai a makai ding tampi hon sam ding, chih ahi. Saptuam a semte bel sapna chikhat tangsa ahi ua; ahihhangin sinsakna – politiks leh nekzonna lam- a pe thei lai uh. Tua te'n politiks sai tawh a thuah zou kei ding ua, sapna tuam ahihmanin, a kop uh leng a hoih kei ding. Ahihhangin, politiks apan bel kihep siang sipsip ding chihna bel ahi sam kei. Khawphawkzaw dinga lamet ahi lailai ua, thilhoih ah mi a lamkaih theihna uh om lua hi. Pathian zawlneite'n kumpite, galkapmite a thuhilh sek ve ua le; kumpite'n zong Pathian deihlam theihna dingin zawlneite a dong zel uhi.
Nang Khristian tuailai, banglam a Pathian nasem dingin sapna na tanga? Politiks tungtawna Pathian nasem ding nahih leh muanhuai takin sem in. Politiks Pathian nna ahi kei chi ke'n. Tua banga na chih leh kumpi nna (government service) leng na hih thei tuan kei ding. Khawdak inla, bil dawhin. Na mi leh na gam adingin bang na hihthei a, ngaihtuah inla, sem in!!!"

Heutupa Rev Jam Khothang in, a' thugelh I taklat [Zomi Beacon premier issue, 1995/I, edited by Th Khamneithang Vaiphei, pp. 36-38] sung mah ah hici'n ci lai:-

Mi'n a tan ding ua kilawm a tan louh chiang un, kineksiatna (exploitation) bang om chiangin, kinuaisiahna (oppression) bang om chiang in, mi'n innmun-loumun hon suh a sawm chiang in, chin tawh ha tawh a pang sek uh. Revolution bel kipumkhekna ahi, thil himhim a eite'n I kul mahmah bel khawphawkna, a diakin politiks toh kisaia khawphawkna (awareness/ consciousness) ahi.
Mihingte'n mawhpuakna I nei, I khantouhna dingin. Hiamhei leh galvan hiam hatna solkal bel muan ding ahi kei. Pathian muan ding ahi. Israelte bang zong galdou thei chiang aki galvan ding uh Pathian deih ahi mawk hi. Tungleng vasate zong nna sem lou a Pathian' vak a kichi a, singjam khawng a kam kasa-a lungnou ngak mai ahi sam kei ua, jingkhangpi a thou a, lungnou zong a nitum uh a hi sam.
Singtangmite kiphinna, amun (Manipur hill) leh Delhi phualpi-a pang heutute lungsim sen zah, tha sen zah seeng hi hetlou napi, ngaihdan hong lang masa pen hangsan tak a heutute genkhum met ki-om; tua ci diing hilou hi, ute-naute. Awlmawhna sou litlit tawh hoihsak khat, kup nop khattou I neih leh zong heutute itna leh zahtakna tawh I genkhiak diing kisam hi. Ets. "Heutute'n ana ngaihtuah khak uh (or, nana ngaihtuah khaksa uh) le zaw ahimaithei a, himahleh, lungsim a om luat ziak in..." cih dan khaw' pan in, I awlmawhte bawhzui theih di'n akhilkhil in taklang lai le'ng, a tunglama I gen 'X', 'Y' leh 'Z' pangkhawm hoih, khawsuahna lampi tawn kihithei ahi. A pipen ah, I thukup heutute' bil ah lut hoih in awlmawhna I neih genkhiak/ gelhkhiakte uh khauzang hualkhawm hong bang diing a, I phakna ciang KHAT-LE-KHAT tha kipiakna in Jesu Khrist nungzuite I hihna taklang lai diing hi.

Tua, ei sung paidan lel bel, theihtawp suah a pang I heutute (think about 'Z' category)' gimna-tawlna lungdampih leh hanthawn sanga through social networking sites thuvual khat khawng, para khat khawng zanga khensuk geu, a.k.l. direction pe suk tep, regards & submissive approach banah laaktaak lah tam hetlou cih om mawkdan ahive - TU A HUN LAI IN kibawlpha ciat ni. TOUPA thupha!

Meditate on These Things:

Finally, brethren, whatever things are true, whatever things are noble, whatever things are just, whatever things are pure, whatever things are lovely, whatever things are of good report, if there is any virtue and if there is anything praiseworthy—meditate on these things. -Saint Paul in Phil. 4: 8 (NKJV).

Condemn none: If you can stretch out a helping hand, do so. If you cannot, fold your hands, bless your brothers, and let them go their own way. -Swami Vivekananda
.................
22.09.2015

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.