Veih I Chih

kimbawi paGelh di aktamang zon a zong hi awmtak in hiai khawng gelh maimai le himai. Gam leh nam, khawtang veina thu gelh-gelh le’ng le vailak zunthak le tuklou ahih chiang a, hou khahkhah gel hut hun a hong tung hi. Huai ban ah, Umkiang a suan a ka om nung in ka Sepoy khat leh ka Farash pa kizui in lampi kiang khawng ah poisa mahmah lou in veihsang in a kidawng tuah puut-puut ua huai in veih toh kisai gelh utna lungtang a hon neisak hi. Huchi’n a material di zongkhawm in hiai thu a hong piang hi.

Veih I chih thulimlou chik a I ngaih leh thulimlou chik in a ngaih theih hi. Hilhchet vak louh a le I theih chiat uh ahi a, huaiziak a hilhchet le tumlou mah ka hi. Veih I chih tuh veih ahi suk mai. A hihna diktak ahihleh I thil nekte uh I sung ua pai zel in, huaite ki-um nen in huaite lak a huih omte kimukhawm in mel muh theihlou veih a hong kisiam in thakkhiakna lam manoh in a hong pawt hi.

Veih pen thil thulimlou lampang a ngai lou a, a bawltu khawl lampang I et leh thupi tak in a ngaih theih hi. Veih kichi mihing’ khutsuak le hilou, mihingte hon bawltu ‘Siamtu’ ngei khutsuak ahi a, huai le mihing khat a damsung daih dia a hon bawlsak khawl thupi taka hi. Hiai khawl pen in a sun-azan chih omlou a khawl lou hial a veih a bawl ahi. Hiai khawl pen ‘Gawinen Khawl’ (digestive system) ahi. Thupi mahmah leuleu a ngaih theih ahi.

Veih lak a huih omte’ lak ah Nitrogen a tampen, a chi ua, carbondioxide, methane leh hydrogen, chihte le tel in a kigen hi. Huchi’n veih kuang puap thei tanpha a om hi. Hilele veih tengteng ah methane a tel kim kei achi leuleu uhi. Huchi’n veih kichi a uih tangpi hi. Gaschromatrography khawl zang a suikhiak a hih dungzui in veih uih ziak tuh a lak a mathenol, hydrogen sulfide (aktui uih gim) leh dimethyl sulfide a tel ziak ahi, achi uhi. Hiaite’n sulfur a nei chiat ua, huai bacteriate ekithem toh kigawm a uihkhia ahi, achi uhi.

Khatvei veihsan a veih lak a tel a kigente:-
Nitrogen: 20 – 90%    Hydrogen: 0 – 50%
Carbon dioxide: 10 – 30%    Oxygen: 0 – 10%
Methane: 0 – 10% chihte ahi. Eilawi Zomite’ meh, zawngtah gau tang veih, singthupi veih leh khangkhuh veih, chihte suichet hileh bang dang huih a tel tam! Inkhang pa’ veih san a insak pa uak phial khop a uihte khawng kha, chih in a om hi. Hilele veih tengteng a uih vek kei hi.

Veih pen I thil nekte ua kipan a kisiam a tawlam manoh a pawt ahi a, a ging ngaih deuh leh ging khollou a pawt bang le a om hi. Pa pai hat a, a pawtna vang a kigak leh kol in a gin ngaih leh ngaihlouh moh a pua hi. Huan, taksa a thau leh tui omte’n le a gindan ah mohpuakna a nei ban lai, achi uhi. Kigingkhol hetlou a veih the theih ahi a, huan, hahchhiai, khuh leh kitawtah, chihte ziak a le veih teh theih ahi.

Veih hon hausaktu tuh I niteng nek leh dawnte uh mah ahi. Be, betang, bawngnawi a kipan a kibawl nektheihte, phulunkang, phulunsan, allu, wheat, buluih/raddish, singkawlkai, pakbawk/cabbage, bread/dobolruti leh adg. ahi uh. Himahleh buhsih/rice nek in veih a bawl kei, achi uhi. Hiai pen eilawi a dia thu kipahhuai khat in a ngaih theih hi. Huaiziak a buhsih nek ziak a veih hau I om uleh I mehte uleh thil dang I nekte uh ngoh mai ngai di a bang hi.

Veih kichi a hun tak a I san theih leh kipah di ahi. A ziak tuh natna banghiam ziak a veih ginatak a sang theilou tampi a om hi. Himahleh a hun bangzel hilou a veih I hauh luat leh bel ki-etkol di’n a hoih hi.

Namchih veih neilou a piangkhia a ki-om kei. Himahleh I ngaihdan tuam deuh om di’n a gintakhuai hi. Khenkhatte veihteh siau lel a le maisan zen a kisuanglah a ki-om lai in nam khenkhat bel veih a ging ngaih theithei dia san poi sa hetlou a om zel hi. A gen ua, Bengalite bang an ne dia a kichial uleh a an nek lai ua a michial un veih nakpi a asan leh ‘ka tai’ chihna hi’n a ngai uh, achi uhi. A dik mah a diam ah, Pallel a ka sep lai a ka Superintendent pa Bengalite ahi a, an nek lai khawng in a taw a hon hei a veih a sang puut nak hi. Ei lah nuamsa lou leh an nek bang lim lou khop in ana ki-om a, aman poisakna a nei kei himhim hi. Huai ban ah, tumlam mingoute bang le veih khahzan mahmah in a theite’n a gen uhi.

Ei mite’ ngaih in veih mawksan tuh zumhuai a ngaih ahi. Huaiziak in khangluite bang in a lak ua veihteh a om uleh a tehtu pen a zum di zumzelna di’n ‘veih ip louh di, guh ngot ahi’ a kichi uhi. Dik hia diklou pen damdawi lam siamte’n sui di’n a hoih hi. Hilele numei khawng veih mawksan deuhte zumna neilou deuh in a koih uhi. Tuni chiang in veihsan poisak louhna I lak ua a hong om samta a, hilele a tamzaw tuh veih pawngsan lou ihi lai uhi.

Huan, veih tuh ging in gingkhe kei lele a gim in thu a pua a, huai ahi a buaihuaina. A ging sang mah in a gim a uih leh a huathuai diak hi. Hilele uih kei lele I kiang khawng a veih kua hiam in a hong san puut uleh veih a a theihsa tuh a pahtakhuai lawtel kei himhim hi.

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.