Naupan lai deihthusam

Naupan lai deihthusam
~ Pauzagin Tonsing
pauzagintonsing

Kineu mahmah lai, Kiginni chiang a skul kikhawl sek hi ven, lou kikuan, haksa kisa mahmah. Ei khanvual lawm loukuante bel loubuuk khawng a om a kilong khawng tum in la khawng sa ngorngor uh, tangmai lou, lou nawl guam a ai-sawk khawng, singkung kaang bang bul a the haam teetee khawng man a buai a buai uh. Ei chu kisin di, neulele loukhoh kisin di chih himai. Sun nisa singseng nuai a bung phihpheh a lou kikhou, mi deihlouhna mun kense deuh lak khawng kinei tangpi (govt service-te in nautang zoh chia loumun tel pan uh ahih chia). Buh bulbul bang kisik in i pate in na siikna diklou, kham pianglou di hon chi uh. I gaal langh lam mual a pang tiptipte khawng sun ann ne dia painai lou uh a dia aw chi a kimelhmelh, enlah kisawm ngam lou.

Vuah hong zu, kawtsuak hialna di ahihkei naakleh hon taipih lou uh, thou mitsawk leh thousite in hong vel vutvut uh. I loupa bohna khut buan niaunuau toh kivai vut in, lei neng bang i mit hong tu sese. Lou kuul deuh, mau lak ngial bangchu i pate’n tha-it mahmah ahih chiang ua a maubul hahna un i mai khawng hon zeep kha suat zel, vot khawng ana laam ngolngol a khenleh tangteuh khawng hong kikhohkhe tonton.

Ka pa lemgel siamna ziak in Pawl 7 apan Lamka ah skul hon kaisak a, hilehle kum khat in louhaam khoh lai tak, buhpuak hun leh louvaat a semkha dia vacation kipai chetchet, Summer leh Winter vacation a. Singngat apan ni khat khe a kipai a ka khua uh kitung hiven, inn tun nizing lou kuan teitei di chih ka pa deihdan hi in, khe golh mahmah ale kikuan lenlen mai. Refresher course hong pai na hi uh, sep di omte sep di himai hon chi sek hi. A khonung a i theihthakleh ka pa’n sin theihna teng a hon na sinsak ahihdan ka musuah a, kipahhuai bang ka sa hi.

Gentheih huai tak ahi. Loukhoh hichi tel a haksa bang ding a kivaakna dang ngaihtuah mai lou a hi di ua aw ka chi ngoihngoih sek hi. Khatvei ka pute' lou a va kuan, pute lak a chu utut kigen thei ahih chia. Ka pute kiang ah buh hichi tuk a khou hang a gilvah ngah haksa, haichi dang tuabang hial a khoh ngailou om lou hia chih ka dong hi. Vaimim chu kum khat a nihvei kisuan thei, huchi tel a khoh ngailou ahi a chi ua, ahihleh kum nawn apan vaimim ana chiingta un ka va chi tei hi.

Loukhoh haksa ka sak luat ziak in ngaihtuahna ah loukhoh a kivaak louh kivaakna dang om ngeingei diing chih khawng ka ngaihtuah ngiitngeet sek hi. Mitkha bang ka taisak a, hiai vaimiim kichiing henla, kum khat in nihvei kituh henla, nihvei kila leh buh sang a neek piangzaw di, neel heet-hiau di buhsih om zaw lou ding hia chih peuh ngaihtuahna ah a om hi. Vaimim kichiing henla, buhlei tin 3 tin 4 mun dim ah kiching henla, vaimim zuak theih teng zuak in, tuaban ah ak leh vok kikhoi henla, sakol bangzah hiam a puaktuahna di toh in kineileh buhsang a gahpha zaw ding hi chih khawng ka ngaihtuah hi.

Huchi bang louchiing ching tin 3 tin 4 mun nihvei khoh siang a gahloh mai diing om ah hun-awl kihau ding a, mahni zat di sakol khat, uisa siam leh single-barrel khat toh kikhosa leh nuam law diing ahihdan ka ngaihtuah sek hi. Gamvaak a sabet-ngatbetna a hun zat a, huchi lou hun a gamlak a nek theih tuamtuam khawng veh a hun zatdan di khawng ka ngaihtuah a keimah chauh in ka lim thei mahmah hi. Guite Road hon sial panpan uh ahih chiang a, kou khua bel ZNC hat luat ziak a totsak louh di, pelhsak teitei di chi uh hi a, huchi ahihleh a gam chu gammang hun khop le om den ding in ka ngaihtuah hi.

Naupan lai apan lunggulh ana kinei tei, i lawmte’ deithusam leh ei deihthusam chu ana kikhe lua khat zaw hi didan hi. E’n chu singtang loukhoh haksatdan apan suahtak diing, i gamlei tang nopdan zar zou di chihtan lel khawng ana deithusam kihilel tak hidan hi in. I tup a niamziak mah ahi diam ah India khopi tuamtuam khawng a siamsinna khawng kineitei na a huaikhuate a ten det di chih bang chu ut a ut lou kihimawk hi ve aw.

Hiai ka naupan lai deihthusam in hon dawtdawt sek a, i gam hoihdan leh thupinate a zal zou man zek a ki-om ziak in zoudawn lam zinkhiak nuam sak in ka sak thoh maimah hi. Zoudawn a naupan lai hun nuam teng kizangkha, gam thoven lai tak a zoudawn hinkhua teng chiamkha a ki-om ahiihna ah zoudawn ngaihna a bei thei kei hi.

Tuni chiang inle ka mitkha ah naupan lai deihthusam a mangthei nai kei lailai hi. Zoudawn lam ka hoh chiang in bung bihbeh a loukhoute ka muh chiang in nidang a haksa ka sak luatte lungsim ah a hong langh sek hi. I gam hauhsakna luhsuahlouh a omte luhsuahdan di om di hi ve aw chih ngaihtuah vungvung in hun bei zel hi. Hihtheih a tawm mahmah a, himahleh lunggulhna bel a beithei het kei hi.

Hihtheih neuchik omte sem a, zoudawn a loukhoh a kivaakte hinkhua kikhek a, khosakna changkang zaw thei diing thilte i hih chiang inle huai a ka naupan lai a ka deihthusam ana tung nailou nu-le-pa tampi ana om lai mawk uhi. Kithuahpihna leh panpihna banzaak pen ahi di mawng a ngaihtuah a, gahsuah sawm lou a mite’ kithuahpihna leh hehpihna pen khosuahpih sawm khol lou a a om chiang un iplah tha lamlam lehsuah hi. I gam leitang tung a loukhohlouh a kivaakna leh dinsuah theihna diing khop om lua ahihlam kisinsakna naktak a bawllai poimoh lua ahihdan phawksuah deuhdeuh in om hi.

Lou neihna chauh hilou in i gam kilawmna leh hoihnate pholhsuah a, mite etnop tham, mite’ veh tham, mite in nuam a sak tham ching lua ahihdan bangle lah ngai hi. Tulel paidan ah India Malsuah Bial ngial a khualzin mite (tourism) veh diing uang bawl a, India solkal na tawm in sum tampipi seng a puah a sawm lai tak ua kipuahchah hun ana hi lua hi. I gamte ahi dandan a et tham leh veh tham ahihdan theihsuahsak a, mite in a hong phak theihna diing ua ei mahmah ana kihon ngai hi mawk hi.

Ka seppihte ut leh ut louh gen khollou in i gam hoihdan thei le uh chihna in staff outing leh field visit tuamtuam ding in ka pai pih sek hi. Akhenleh lampi omlouhna kense kawl lak ah ka lutpih a, a khenleh kuamah omlouhna tuipiau ah ka giah pih hi. Ahun in chu kuamah kipak a om louh hang un tuni tan a a gen pipen uh tuh ‘nuam a sakdan uh’ hilel hi. I gam kha van angel hong kum a hong suk minthang pih di hilou in, ei mahmah in i na puah a i thansak diing ana hilel zaw hi.

Zoudawn a kho Hausa khat khawng hong hai phut henla, a khua uh eco-tourism a dia laankhia (dedicated) uh ahihthu hon puang in, khomi khat peuhpeuh in khualzin mite ana zindou a, a kho gamsung uh veh theih diing ahihdan bang hon puang mawkle uh i singtang lou neihna sunzom lou a tourism a kivaak zou mahmah mawk diing uhi.

Bangteng hileh, naupan lai deihthusam tuni chiang ale hong suaksuak mawk chih thu ka hon gelh ahi lel a, i gam a i jhuming cultivation khek a lou neihdan gahsuahzaw leh hoihzaw neih theih lua ana hi hi. Huchi kawm in, ka naupan lai deihthusam mah bang a i gam hoihna phoulak a, sakol tung khawng tuang heuhheuh a, mite et theih tham dia i gam phoulak a, eco-tourism kha i khansak uh hun hilou hiam i chi hi.
© June 28, 2017 | Pauzagin Tonsing

https://www.facebook.com/pg/communityinitiative/photos/?tab=album&album_id=995831113841159

http://www.zogamonline.com/oldsite_2013/index.php/columns/gapkhuam/2396-lambom-nuhsawl-khiak-dih-ni.html

https://www.facebook.com/pauzagin.tonsing/media_set?set=a.10205174426679065.1073741848.1797191088&type=3

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.