Salpha Ngalliam - En Khan Khup Suante' Tanchin

Salpha Ngalliam - En Khan Khup Suante' Tanchin
By Manipur Express Team

 

Manipur Express Team in singtangmite' gam leh leitang humbitna dinga hinna pia 'Tribal Martyrs' 9te 'zahna' pekawm in a tanchin uh mipi' theih dingin abanban in hong kitaklang hi. Amaute' tanchin tungtawn in mipite hi'n makai hitaleh ana lungke simte'n leng thathak hong lak ua, kitat hiamna ding a azat theihna ding uh ngimna leng ahi hi. I mihangsante' uh min leh mel theilou leh mukhalou, ei singtangmite lak ah avang(tawm) mahmah ding. Himahleh, a innkuan khawsakna uh banah a tanchin uh ana theikha tamlou maithei ahihman in amau tanchin i theihte tungtawn in thathak hon guan leh chih 'Manipur Express Team' in kideih mahmah hi.

September 29, 2015 ( Sepnawnni) nitak in 'Tribal Martyrs' 9te lak a khat En Khan Khup Suante in a nutsiat a innkuante houlimpihna va kinei a, mipi' theih dingin anuai ah a 'Tanchin' saulou i taklang ding.

enkhankhup 

Salpha En Khan Khup Suante bel July 21, 1996 in Lamka ah piang hi. Amah S. Nangzachin leh Nu Dimngaihdon' gil a gah goutan 4-te(numei 2 leh pasal 2) laka aneupen ahi hi. A u numeite laka upapen Chingkhawlkim(34 yrs) in pasal neita a, a upa Haukhanmang (31 yrs) in leng zi-le-ta neita hi. Ama' tung ah pasal nei nailou, kum 25 a upa Chingbiakmuan om hi. Akum et in naupang mahleh a lungsim guktak ah nam-le-gam veina liantak nei gige hi. March, 2015 in Chingngaihniang tawh kiteng uh a, tapa melhoih mahmah Daniel Cin Sian Muan nei uhi. Tu'n New Lamka, Hebron Veng ( LV Lane) ah innluah in a innkuanpihte khawsa lel uhi.

Blue Star Academy ah laizilna lam pan a, Class X a zawh tanpha huai ah kai hi. Aneulai apan mi damthei mahmah ahi a, tei leng tei baih mahmah hi. Neuchik ahihlai akipan in a nu'n damlou a vehna khawng ah tonpih zel a, thumna neih lam ah a sanggam dangte'n phazou deklou uhi. Achang in a nu' thumna neih dandan in ana nei zel hi. Damlou khawng a thumsak chiangun ama'n leng " Toupa Pasian aw, a damlouhna tengteng azun leh ek ah paimang sak inla, a natna pen damsiang sak vilvel in " khawng ana chi tiautiau zel hi.

Laisim thanuam lua ahih kei a, himahleh alungsim hat mahmah mai a, a simsa himhim mangngilh chih a nei ngeikei hi. Sunday School kai leng taima mahmah a, exam na ah gambup(khawvel pumpi) a Chin Baptist Association ( CBA) saptuam omna tengah amah pha omlou hi. Huaiziakin a examna uah 2vei hial CBA pumpi ah 1st leh 2nd ana lakha hi. Blue Star a akailai in a pa'n laisim thadah salua a, " tutung examna a na fail ngeingei leh chiangpum a hon zep teitei ding ka hi" chi'n gen a, a tapa hanchiam hi. Ama'n bel, TV etkawm khawngin laisim zel a, fail ahihlam a kitheikha ngei tuankei. Lai asim zek nakleh thei pahpah ahihman in laisim lam ana thadah kha ahi hi. Apa' hanchiamna thu chiamteh tinten kawmin exam a, a result uh a suah takin va en ngal hi. Inn apai ma in innlam a paidek alawmte' kiang ah, " ka pa' kiang ah thu khat honna gensak un aw. Ka inn uah na va pai ding ua, ka pa' kiang ah 'na chiangpum ana paih in, na chiangpum in a zep ding zongzong mahleh a muzou tuankei ding...na chiangpum in a zep ding omlou ahi' chi'n na va gen ding uh" chi hi.

Apa ahihleh Assam Ragiment ah pang ngei a,kum 1994 in pension hi. Tu'n ahihleh Chin Baptist Association(CBA) saptuam' driver in pang a, kum 2019 in pension ding hi. A tapa Khupno ( En Khan Khup) ahihleh a neupen ahih mahbangin duat leng duat mahmah hi. School alut chiang un laibu leh note book akim sipsip in leisak pah zel hi. Himahleh ama'n lai sim ngeilou ahihman in a note book khawng alawmte'n khel mangzel uh a, ama' khut ah khat leng a omkha ngei kei hi. Akhuak zanga siamsin ahi pen mai a, " note khawng simsim ngailou, a text book khatvei khawng i simsuak nakleh phuahtawm dingdan omlua ahi " chi liuliau mai a, exam hun ah leng fail ngei tuanlou hi. Class X azawh in Rayburn College ah Class XI leh XII zil a; Class XII exam ma a zi aneih ziakin exam nuamlou a, dinkhawl leulou hi. Anu'n, " mi, B.A leh M.A khawng nasan in leng kam(sepna) mu zoulou ua, nang Class – XII natawm pass lou in bangchi kam muh ding na hia?" a chih chiang in, " Lai sangpi ka simlouh hang in, ka pa tawh k'on vakzou mahmah ding.." chi'n dawng zel hi.

Mihing khat hisam ahihman in lunglutna neilou in a om kei. Football lunglut mahmah mai a; a siam lam bel siam hetlou hi. Apa' kiang ah apoimawh bangkim ngen zel a, aneupen ahihman in a duh-adeih hihsak zelzel uhi. Ball leng 3vei lam leisak uh a, ball boot ahihleh kha 1 sunga 2vei alei hun uh leng om hi. Huailou in 'Badminton' leng a lunglutna mahmah ahi nawn. A kimawlna vanteng bel a pa'n a suktuahsak vek ahi a, nuam leng a sathei mahmah. TV khawng ah football kimawlna endeuh tangpi a, Chinese kungfu leng a lunglutna mahmah ahihman in koihdap tuanlou hi. Nu leh pa' sawlna ahih nakleh 'utlou' chih kampau nei ngeilou a, thumang takin a sawl nana uah kuanzel hi. Zi a neih nungin leng kilawh in kuan zel a, huchilou kal in mi gari hek a apan hun leng om hi. A tapa' tawthap ( diaper) man ding tanpha a nu-le-pa' kianga anget hial ding kisuanglah ahihman in a sep theihtheih sem zel hi.

Manipur gam buaina thu khawng hongthang vengvung a,amah leng ana om maimai thei samlou in a upa' kiangah a thu omdan khawng kan in kikuppih sawm zel hi. Himahleh a upa'n " huaite khawng ei' ngaihtuah ding hilou ahi. Heutu muanhuai tamtak i nei ua, amau hon ngaihtuah ding ua, hon saifel mai ding uh ahi " chi'n genpih zel a, adong sau teitei nuam tuankei. Aug 31, 2015 nitak in leng inn ah om maimai a, common room a lumkawm in a phone en-en mai a, thiltung tuamtuam ki-post te ana sim zel hi. A innkiang uh Damkam Bazar sak a DC' gari halsiatsak lai in leng inn ah om hi. A nute' kiang khawng ah thu a theihte gensawl zel a, pawtkhiat sawmlou hi.

Mipi' husa angaih luat takin a lawmte ban houpih hi. Alawmte inn-halna mun a om ahihdan uh a theih tak in " Ehe! kei leng pasal kei vele. Pupa' satsa gam leitang natawm tankhaklouh ding chih himhim " chi'n pawtkhiat sawm hi. Huai hun in a upa leng pawtkhia ahihman in a nute'n amah inn a om di'n khouhbawl mahle uh khouhzawh ding hilou hi. Apuan-ak numei a sim khat silh ahihman in, 'tuai' salua a, adang khat silhthak in potkhia hi. Apotkhiat in leng a unu ( pasal nei nailou pen) in gate tan vakha hi. Minister pa' inn kuang zuapzuap va en ua, Dorcas Road junction a 'Traffic Stand' kiangah a upa tawh kimukha uhi. A upa'n, " Khupno, ong pai in..inn ah chiahta ni ei " a chih leh, " nang ana chiah in, ka lawmte tawh k'ong kithuah zek lai ding " chi'n dawng hi. A upa'n leng zawn teitei a, atawpin " Bang e pasal..gam leh nam adi'n i pang sam kei dia.." chi'n a upa bang hehsan hial hi. A tawpin a upa'n, " Achihleh, kei ana chiah ning; ong pilvang mahmah un aw?" a chih leh, " Awle, damtaka inn ong chiah kik na ding ka hi.." chi'n dawng hi.

Mipi' tamlaw mahmah ahihman in kimuansuah vek ahi ding ua, a paikhakna lamlam uh dalh zungzung maimah hi. Hebron Veng apan in Dorcas Road ah kizuitou ua, Dorcas Veng a om - MLA Vungzagin' inn nawktou uhi. Gate kikalh mahleh phattuamna anei kei. Khetsiat theihtheih khense masa in, hal uhi. Inn dang ahal utoh kibanglou ahihman in, kuang leng kuangbaih mahmah hi. Alawmte khenkhat in a gendan un bel a innsung ua petrol bawm om pen akat tak a akuang n Khupno hulkha chi uhi. Apumpi akuang sa a konglam a taipawt ahihman in a sunga bang chidan a vakangkha hiam chih kuamah a thei a omkei. Konga hong taipawt tak in pasal pilvang khat in ana sawnpai a, nullah kuak a tuilak ah kidiah suk in akuang mit thei hi. Ava kaihkhiat dek chiang un a sapum minlua ahihman in a vun khawng tolh zungzung chi'n gen uhi. Huai pen gendan chikhat ahi a, gendan tuamtuam leng om di'n a gintak-huai.

Huchi'n mi phatuamngai khenkhat in Damdawi Inn lam ah pua uh a, Doctor te'n Imphal lam ah ana 'refer' uhi. Imphal a doctor-te'n bel nikhat leng daihzou dingin a gingta kei ua, maimial takin om uhi. Anu leh pa'n bel bangkim hihthei Pathian' kiang ah, pianthakna a ngahma a hinna hawisak lai dingin 'thungetna' neiden uhi. Amah piangthaklou ahih mahbang in sih khamuanna a nei kei. Akat tungin leng, " kei si hileng bang chi ding? Kei piangthak nailou kei ve...." chih kampau leng zangkha ahi chi uhi. Pathian in a mite' kahna leh ngetna 'AW' ngaihkhiatsak in a hinna hawisak in om a, a pianthakna dinga thungetna bel tawplou in neiden uhi.

Ni 3 hong ching a, a piangthak nai tuankei. Anu leng beidong kisa in, " Toupa aw, ka tapa' omna ding a VAN-GAM ah mun awng om nawnlou ahiam? Nang tawh kituahna hoihtak a neih ma zaw, a hinna hawisak lai hamham ve maw.?" chih tanpha in thum hi. Atapa' kiang ah leng, " tua mei a na katna sang mah a sazaw gawtmun a pai ding na hihman in na pianthak ngeingei ngai ahi bawi " chi'n leng genpih zel hi. Gamdang hi'n inn-mun ah hitaleh a thumthei taphot in thumna nei souhsouh uh a, thum mite khawng leng sam in thumna neisak uhi. A ute'n leng a halhzek sungin Bible sim in pianthakna thu genpih den uh a, a hihtheih tawp uh suah in a naupa' uh KHA (Spirit) bek in suahtakna angah theihna dingin panla uhi. Ni 6 bang hong chingta a, amah bel ICU ah omden lai hi. ICU a mi tampi om theilou ahihman in a unau ua upapen (pasal neisa) in ompih hi.

A unu tawh a omlai un paupau mai a, a mumang pau hiding in a unu'n ging ta hi. Hoihtak a angaih hoih leh a mumang pau ahi kei. Lungsim halh leh pil giugiau kawm a pau ana hihman in a unu'n leng a kampau teng phone ah record hi. Amasa lam a a gen teng record man kei mahleh a record man sunsun na pen uah, " Ka nu, ka pa leh ka lawmte'n na umkei maithei uh, ahih hang.....ke'n Pasian tawh damna ankuang umkhawmta, Halleluiah..! kei Pasian tawh kituakta. Halleluiah..! I leitang uh a mawkna in manglo ding ahi. Lungkham kei un, i gam leitang uh a damlai te'n ong luah ding na hi uh. Ke'n ka natna thuakzou nawnlou ka hi, ong lung himawh kei un. Ka tapa 'Cin Sian Muan' zong, 'DANIEL CIN SIAN MUAN' ci-in nasamta un. Kei Pasian a' ka hita. Halleluiah..! " chi hi.

A unu'n leng Doctor-te kiangah a sanggam dangte leng lutsak di'n ngen a, phalsak uhi. A sanngam teng tawh kimtakin om uh a, a pianthakna thu a theih takun, Halleluiah chi'a kikou kawmin kipahna mittui a biang uah luangkhe zungzung mai a, Doctorte'n lamdang sahial uhi. Huai ni ahihleh September 5 hi'n gen uhi. Ni 7 hial hong chin chiangin nat-le-sat thuak nawnlou di'n akha in lungmuangtakin a sapum a pawtkhiatsanta. Huai nungin Lamka lam ah puaktouh in om a, a lawmte tawh morgue sung ah sialkhawm in a omta. Aluang pen muatgawp mahleh akha muattheilou ahihman in a nutsiatte adi'n khamuanna bukim pia a, a pianthakna in in hon chou mahmah hi.

Salpha En Khan Khup Suante tawh kisai a innkuante'n a ngaihnatdan u'leh a itdan uh genseng louh nei uhi. A upa' zi Hoihliankim in a genna ah, " Khupno ka ngaina mahmah mai a, ama'n leng ka innkuan uah hon ngaina pen dingin ka gingta. Apil mahmah a, 'ka U Kim lou hon ngai kuamah na omkei uh' chi'n a innkuante kiangah chiamnuih in gensek hi. Ka kiheisuk-kiheitouh ah hon zuiden a, ka khut langkhat bang mai ahi. Mi mai-et asiam mahmah mai a, hon kineihsak bawl mahmah hi. A sihma in hon call a, 'U Kim, kei hon ngai nawnlou uh maw? Tu tantan n'ong pii kei hial ua....! Hong pai un la, hong pikheta mai ve ua maw....' chih teng hong gen a, ka dang-awk in bangmah ka gen thei kei. Ama' zak in khase pau lehang lah nuamlou ding ahihman in ka kidek hamham hi. Himahleh network hoihlouh ziakin a aw ka zathei nawnkei a; huai hun a akampau ka zak ka damsung a ka zakkhak tawpna asuakta. Ka bilkha ah a thugen amang nawn ngei kei ding " chi'n gen hi.

Azi Chingngaihniang in, " Ka kiten nung uh kum 1 leng a ching naikei. Nuamtak a sawt leng kiteng nailou ka hihman un hon omlouhsan pah ka pawna mahmah. Hoihtak a kithuah man hibek le ung zaw adan om ding hi a. Himahleh ka kiang ah ' I tapa hoihtak a keptouh a, thilsia himhim hihsak louh ding. Mihoih mahmah khat i suah teitei ding ahi' chi'a hon gensek mahbang in ka tapa ka kinepna ahita mai a, ka pasal' mel ka muhna leng ahi gige hi. Ka pasal' mel munuam in Imphal a a puaksuk ma un Lamka Damdawi inn ah va hawh mahleng banglam nga in ana lum a, ka muthei kei. Hou leng ka houpih ngam kei. Asapum katnate ka muh in lamdang ka sa mahmah hi. TV leh phone khawng a alim omte leng ka en ngam kei. Ka pasal ka it in ka suun mahmah " chi'n tomkim takin gen hi.

Enkhankhupwithwife

Imphal a a om lai ua ana kem gige a unu Chingbiakmuan ( pasal nei nailou) in, " Ka naupa' thuakna ka muh chiangin ka ngai ngamkei. Thuakzawh vual dingin leng ka koih kei himhim a; ama' thuakkhak di'n leng ka na koihkha ngeikei himhim hi. Akiang ah ' bawi, ana lua hia?' ka chih chiangin, ' hi...na mah ei' chi'n hong dawng zel a – 'ana lua' chi a, a thum huthut lam bel ka za ngeikei. Ka phone a Bible om hiven, ka simpih zel hi. Nikhat Bible simpih a ka omlai takin Lamphel a om eimite Nurse sem khat hong lut a, ka nau in ' Madam ka maban lah sih ding himai hi a maw?' ana chi hi. Huai nung sawt kihallou in, ' Madam, ka zi ka ngailua...ke'n ka tapa' mel mukha nawnlou ding maw?' chi'n dong nawn a, Nurse nu'n leng, ' bangmah chilou ding na hi, lungkham ken aw.' chih kan gen ding athei tuan kei. Ka naupa ahihleh alungtang a khauh mahmah mai a, thuak leng a thuak-hat mahmah. Na asak dingdan bel gen vual ahi kei a, gen leng ka gen siamkei " chi'n a gen hi.

Apapi'n leng, " Khupno' sih ka pawna mahmah mai a, thuak haksa ka sa. Mi fel mahmah ahih banah a septheih lamlam linlou hial a semsek ahihdan leng ka thei hoih mahmah hi. Huaiban ah a pi leh pu leng ngaina mahmah ahihdan haih ding vual hilou hi. Inn a hong hawhkhak chiangin a pi teksia lupna ngak a om' kiangah, ' na kiang ah k'ong giak nuam e pi' chisek a, api'n ' kei a nam a namsia ka hi a, ka tuibuk gim maimai leng namsia na sa law ding' a chih chiangin akhut khawng napsak a, ' pi, na namse kei..na namtui lua...' khawng chi in api a ngaihnatdan sulang zel hi. Mipil mahmah ahihdan leng huai apan theihtheih mai hi..." chihteng gen a, adang tam a gen kei.

A Upa Haukhanmang in leng a naupa' tungtang hon genna ah, " ka naupa inn a pai dinga ka sap lai in hong pai hileh zaw hichibang teng tuaklou ding hiven. 'Damtaka inn hong tung na ding ka hi' a chih ka bilkha ah amang ngeikei ding. Amah leh midangte sihna ziakin i gam uah kituahna bukim om gige leh chih ka deih mahmah. Ka naupa bel kineisak dek mahleng kou akia ahi nawnkei a mipi' a ahi ta. Mipi a kimin a, heutute tawh vui dia a kithukim nak u'leh vui ding himai ahi dia; vuilouh a om in, a sapum muat leleng ideih pen uh i ngahna ding uh ahih nakleh poi kasa kei. Makaite thuthu ahi mai a, amau vuikhe lehang leng i issue uh lamzangtak in ka paipih suakzou ding ua, a sisan uh athawn in aluangkei ding chi'a sihngam a apan ngam nak u'leh leng amau' thuthu ahi bok a, i thilnget uh bel a muih mawk leh hinna pia salphate khamuangtak a om ding un ka gingta kei. Khupno leh a lawite sihna ziakin kituak ngei ding a gintaklouhte' lakah kituahna hontun hi. Huaiziakin Pathian' lemgel ahi ka chi hi " chih teng a gen a, ama zawh in anu'n ding kawm in hon gen nawn hi.

Anu'n a genna ah, " Khupno ahihleh nautum pen ahihman in ka ngai khol diak.Kum 2012 pek akipan in leng utlou pipi in 'Hotdamna Camp' tuamtuam ah ka na lutsak zel ua, khial ahihdan kiphawk mahleh pianthakna leh lungmuanna taktak anei kei. Thumna ka neihsak den ua, a sihding kuan in Pathian in ka thumna uh hon dawngta a, ka lungdam mahmah hi. Akhen chiangin kilawh in kuan zel a atawp in 'bawi, kilawh nawn ke'nla, vok an khawng hon huanpih zel zaw mai in aw, kei lah Cable fee dong a ka pawtkhiat ngai gige sek a', ka chihnung, vok-an huanna leh vok-an piakna khawng ah hon kithuahpih den hi. Ka vok buk khawng uh ka muh chiangin amel ka mitkha ah hong lang dundun sek a, anuam het kei. Ka sawl nana ah thumangtak in akuan zel hi. Ka innkiang ua bepi mung ( bepi zamna ding sing kiphut) khawng ama' bawlsa ahihman in ka muh chiangin mittui luanna khop apha gige hi. Huaiban ah atapa 'DANIEL' chi a sap ding a chihna ziak hiding a ka gintak ahihleh – Ka tapa pen zu-le-sa a hong kibuallou in hoihtak in hinkhua hong zangtou leh chih a deihna ziak hiding ahi. Ama'n leng nidang in zu-le-sa ana hih kha cheuh a, hong pianthak chiangin amah banga a tapa hong om ding a deihlouh ziak a 'Daniel' chih ding deih mahmah hiding ahi. Khupno' sih ziakin ka khe langkhat mansuah ka bang hial. Cable fee dong a gamlapi khawng ka tunkhak chiangin ka sam zel a, gari in honpi sek hi. Tu'n amah a om nawn kei a, ahoupen a gen in ka khe kitan tseh ka teh hial " chi hi.

Apianna apa'n leng, " Gari chikim hekthei ahihman in ka manlouh chiangin amah ka sawl zelzel a, hon thadawn mahmah. Gari koih leh lakhe ding khawng a sawl inaguk in training ka pe zel a, kei sanga leng gari heksiam zaw hi'n ka thei hi. A omlouh nung tanpha in, 'Khupno' chi'n ka samkha lailai hi. Aluang ahihleh JAC leh JPO te chih dandan ahi mai a, ka piakkhiat nung uh thuneihna ka neinawn kei uh. Himahleh a sisan uh athawn a aluan ding bel ka phal ngeikei ding uh " chi'n hon gen a, a thugen in thil tampi tunkha hi.

Dakkal 2 phadek phial mahmah Salpha En Khan Khup Suante' nutsiat a innkuante tawh houlimna neih ahihzawh in Pathian in amau innkuan hinkhua leh a khawsakna uah lamkaihzel ding a deihsakna thu Manipur Express min a khakkawm in 'Mangpha' kikhak in ka paisanta uhi.

enkhankhupwithfamily

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.