CHANGKANG TAK KIHI TA

CHANGKANG TAK KIHI TA
By Vungzamuan Valte

vungzamuanvalte buktep
Nidanglai in khua khat leh khat kikar ah kithuzaktuah haksapi anahi a, sikou, damlou kou chihdan in KHUALTAI omsek uhi. Khatvei Singngat apat Simbuk ah khualtai in ka diang kha a, lou-giak ahi zawmah ua, ka va zong nilouh hial uhi. Mun khenkhat ah mualtung a meilah de in, mun khenkhat ah torch light zangin khaw tuamtuam a tengte a kithuzak sek ua, message kipiaktuahna manpha ahi hi. Khawsung khat ah TANGKOU/TLANG-AU kinei a, thupoimoh leh thukin puang khe dingin alang alang ah diang vialvial ua, kikou kongkong sek uhi. Patau-dak kichi bang leng kintak a khawsung mite kithuzak theihna ahi hi. Dak lusante (Dak/mail Gari) a paitheihna mun ah dak pua paisak ua, huaiban teng chu mihing khut a kinga ahi mai hi, dak hawmtu leh dak pawtu muanhuai aom ua, gamlapipi ah khe in paw kunkun sek tangpi uhi.


Telegram i theih ma in laithon kichi lehkha them zangin kigelh nguatnguat sek tangpi hi!
Inland letter kichi a stamp omsa leh a peksung a lai gelhna ding space kichup tak omsa, taatsak chenchen di himai..a salutation leh a tawpna bang thupi kuai deuh a kigelh ut sekna inchin, a tawkhak khawng ah " Nang a dia ginom" chihdan deuh khawng..


Huchia, bangbang hiam, application leh a dangdang kihih ut teisam, registered AD chih le hizawzen kei, post pangngai a post suk tei topmai, acknowledgement khawng telegram a va kithon nepnap inchin, tawichik a gelh dingdan kisin ngai...sikkhau saat khawng achi zanzan pawl om uhi.


1970's lai in Pen Friend kichi thangsak uh hiven, pen friend nei tamte bang kingaisang zou top! Pen friend nei fuhte bangin handkerchief e, bang e, dong sek uh eingal ve!
A khovel hinkhua uh nuamsak tuan mahmah mai a, lawm gamla neite mi hampha suak uhi, kithuzak pih ding nei ahih chiang ua.


Post card kichi hong om tetauh inchin, sentence / line thum khawng lel gelh theih hizawmah!


Gelh siam poimoh tak zaw ahi, gelh khial le nulmang kik theih lah hilou! A space mahmah le tawm lua, post card dang va lei thak zel dan lah omlou, a tungtung teisam thou.
1980's in diary e bang e, Autograph e, scrap book chihdan deuh hong kithang hiven, Ei' singtang pa'n kithei bun khollou hial hi. Autograph hon bawlsak/gelhsak in achih chiang ua kihamhaih lawtel.."You are my best friend", "I Luv U" chih khong gelh dingdan hileh kilawm. Imphal i tunsuk leh uang lua ua, midangte kiang a om ding le kihuphurh zou top dan ahi, a diary neuchik uh hon lakhe naak unchin, kiphu guihguih sek.


Huchin, awlawl in phone kichi leh TV kichite hong omtou neuhneuh in, singtang gam lam nasan ah gawlet sangpipi ah antenna kikoih berbur sek hi. Phone ziakin gamlapi apat kihou kongkong thei ua, KJ Mahale, Manipur University a Vice Chancellor masa bangin Delhi lamte a houpih chia, STD chi unchin, kikou kuaukuau mai, office building sung tengteng a kizasuak.


Hon phone tu ding kinei khollou ahih chia, phone ki mawk khoih kha khollou, a changchang chia I khoih khak chiang banga ki-ling poppop..i khut, i khe, i aw teng pumlin gai, kising sungsung, i mai san tuaituai, i lu bang lian tualtual..i gen ut le kigen kha thei lou..


Phone zatdan kisin bang le poimoh lua ana hi mawk inchin, smart deuh mai a pau zatzat theite bang confidence nei sang mahmah hidan ahi uhi. Khenkhat ten midang houpih hinazenpi a “kua e nang..kua a ka houpih” chimawk uh. Kei huchi khachi kahi a, huainu/huaipa ka houpih nuam a, ka houpih thei diam? Chih dingdan hinazenpi a, midang in a lakkhak chiang bang ua koih kik thepthup, dial thak zihzeh mawk! I office table a phone om mawk lou ahih chia, a table ua phone nei theite kiang a va pai ngai!
Numei in ahon houpih bang uh zaw aw; ki narvas nasa eive!

diaryvungzamuan

Landline phone neite bang thupi lua ana hi unchin. Landline kichite, mawk neih dingdan omlou himhim ahi, tuahun lai in sum nei deuhte lou in neizoulou uhi, advance booking ngai dan ahi a, waiting period hun sawt kuamtak ngak ngai ahi zawmah hi.


Chiengkonpang (Tipaimukh Road) ah Telephone exchange om hiven, a meter reading machine paihkhe dawrh hial ua, a meter pailou in STD khong ahih zauzau thei mawk uhi. Tampitak ten hamphat lawh ding uhi. Ut tantan zat theih chi uhi, fix amount piak chihdan ahih tuak.


1980's nunglam in landline phone neithei ahong tam deuh ua, kithuzakna a nuam deuh ta achi uhi. En bel, phone kichite sangin khut a gelh mah imuang zaw a hiven. Public Convenience ahi mai ding a, PCO kichi munteng ah om teltul mai uhi, vaigam ah zangphatuam thei ngial uhi. Mitampite nekzonna asuak a, a hunlai a dingin kithuzak theihna munpi (Communication hub) asuak a, munteng ah om ferfur mai hi. Internet kichi om nailou ahih chiangin, PCO lun lou theilou mah ahi hi. PCO a houpih ding neite bangchu michetheite hi unchin, innlam a phone omloupi va dial mawk dan omlou ahih chia! PCO ah STD a dial ua, kihou theiloupi in Hallo Hallo achi ua,sum cheng 20 a lengkhe thousi a, khenkhatte kap phialphial sek uhi.


Vaigam ah training dingin i kuankhe teisam a, lawmten a phone uh hong tun di angak kheukhou sek ua, a omloupi ngak teimawk sangin a kithaman zawtham hi...om tei maimai! Kisap sap bang le ninhaipi hihtak mawk ichin...your phone e bang e.


Laithon khakhat a khatvei khong ahong tun teisam leh kipahhuai lua hilai, huai le, a haksatdan uleh damlouhna thu khong izak theih sun hizawmah. Khatvei, Gauhati a exam dia kuan teisam, admit card lah hong tung lou mawk... tring tring chia va hih tei ziauziau mai theihna om mahleh, sungte bang chidan a houpih mawk di....bangchichi hiam inchu ka exam zou teisam aka!


Huchin, hunte hong pai zelzel in training danin i om teisam a, Singngat apat phone muh di chu a kinephuai kei vong vong tel mai. Bangchi chi hiamin i palsuah teisam a, Kalkat khopi a ofis ah a tring tringte a omteisam a, nupi hon toh kichiamnuih in ka kihou teisam sek uh aka. Peikual kual ngaite hi inchin, a hautak khopmai, ahia number ki byheart sek hiveh aw.
Aizawl kong tung teita chu, STD lah om...phone bill zaw thutuam, zawl saina dingin a hoih phian aka. Shillong ah phone ziakin ki luck sim hinteh, '97 buailai in zaw a poimoh khopmai...sap di a tam thei deuh uh chihmanthu. Shiĺlong ah Fire Brigade field sak a PCO pen chu luck tak ahi, nitak dak 12 tantan in a kivual ngen ngon sek uhi. STD neih bang manpha lua ahihdan kiphawkhe thakthak hial hi, tualgal ziak a sih leh hin kikar a om vek kihi in maw. Awl awl in apei nguatnguat ngaite ahun hong bei in khutmuk a sut cheuhcheuh chihdan hong suak suah nawn leuleu hi. Training lai a phone poimoh tuntun te leh, phone call mudeuhrengte i ngaihtuah thakthak chiangin, ahunlai in hou kisa mawk na in poimoh lawtel dan ana hi, nungak saina dia kihou hou ana hi maimah ua.

phonevungzamuan
Bangteng hileh, Telegram, post card, Inland letter, chih khawngte apat tring tring a kikaitou teisam ahihna ah...hinkhua zaw peilamdang zoutak ahina ve.

Diary khawng kem thenthan a mi address leh phone number khawng kigelhkhia, khenkhat ten a niteng nasepte uleh bangbang hiamte chiamteh sek uhi. 1985 kum a niteng expenditure chihdan laibu khat a ka gelhkhiak teisam leh, kizahlak lawzen a, i khaloh lah tawmchik hisi, i chilkon deuh mai louh a, achih ngaihna omlou! Nikhat ka gintak louhpi a numei hon honglut phut mawk uh, karese, khat in register maikha, kisan tuaituai maidan ahi...ka maintain nawn kei chiang chaichai eive aw!!


Mun tuamtuam ah khawsa in nektakzonnate ziak khawngin kisuan kualkual a poimoh hi. Phone neisa in I neihlouh mawk chiangin kihi hemhawm a nuam hetlou mawk hi. A kimlou om mah abang a, landline mah ngaihtuah pah vitvit a poimoh masa asuak hi. Telephone lam a semtute a poimoh mahmah mai ua VIP chikhat asuak maimah uhi.
Kithuzakna ichih laithon leh phone khawng ahi tangpi a, awlawl in khawvel ahong khangtou hiaihiai a, Delhi tual 1998 in sungkuante toh ka tungsuk tei leplup uhi. Landline haksapi in ka ngaihtuah ua, Tatkal ngat in connection kimu hamham (sum sun toih ngai) uhi. Ahia, agui toh kithuah den pen buaihuai kisa chiat a, cordless kichi mite neihdan kichihmuh in aki nei souhsouh nawn a, a hatdeuhte khawng zongin Customs te a belbul thei ngial uhi.


Huchin, WLL (wireless in local loop) kichi technology thak ahong om pah a, telephone alang alang ah gari sung khawng a paw lehleh tampi muhtheih ding om uhi. Himahleh, WLL coverage lianlou ahihna ah zat taktak theihlouh ahong suak pahzel hi. Phone memory nei Panasonic leh Sony kideih chiat a, phone no. 10 apat 20 tan khawng kikhum theisam hi. Huchidan neite bang tuh a changkang pawl hilai tel uhi. Cassio digital diary kichi omta hiven, 1998 lak vel inchu a neithei te a ki changkang sak mahmah mai ua, pocket mailam ah alang thei penpen dingin kuah sese sek uhi ( enle ihih teisam voi).


1998-99 lak vel in kithuzakna lam ah khawvel nasatak in ahong changkang guih mawk a, internet om thamtham ta himahleh miteng in computer kinei nailou ahihna toh, Pager kichi ahong piangkhia hi. RPG te bangin nasatak in import luilui ua, healthcare lam leh company khawng a nasem ten zangphatuam ngial uhi. A paina lamlam uah gingsak trat trat sek ua status symbol chikhat chihtheih ding hileh kilawm napi in, mobile phone sah meuhmouh kg 1 phial a gik Siemens ten ahon bawlkhia uhi. Hiaipen etsuak hetlou himahleh, anei khate bangtuh thupi hina eive ua, mantam si, Customs godown lam a manoh huthut gouh uhi.


Alcatel te mobile phone sah memouh khat, ging teksolsol i neih tei mawk leh minit khat a Rs 16 hitel a, (incoming nasan liau ngai) azatdan kisiamlou inchin, chinchi hetlou dan ahi. Mobile athak thak hong suakkhe luilui a, a kikhep thei neite, a antenna dawk geugou lou neite, memory a phone records 50 tan omthei chihkhawng neitheite chu a thupi hamham khopmai ua. Omna lamlam ah agingsak sese sek duchu, biakin sung nasan ah. Silent mode chih om sa maw; mawkmawk te? A ring tone le chikhat chauh ahi. Nokia, Panasonic, Siemens, Ericsson, Alcatel, Motorola, Sony chihkhawng a lar deuhte ahi uhi.


Internet Cafe (Cyber) kichi 1990 vel apat ahong thang mahmah mai a, nidanglai a Video Parlour lar lai mah bang souhsouh hial hi. Nungak tangval ten nasatakin buaipih ua, Computer games kimawl ding uh isak leh, va kichat chat dan anahi uh eivoi! Chat-box kichi a musuah baih deuh te addict hial uh ahi e! Porn khawng le ensek ahi ngeingei di uh.


Huchia, hun hongpai zel in, i khawvel khawsakna, hiai huihkhua a kihouna ten ahon peilamdang zou mahmah mai a, aneu alian in mobile phone i tawi furfur ta mai uhi. Naupang piangtung nasan in computer a khoih thei pah mai ua, computer memory nei hiawmtak in kha 6 mi lel inle mobile phone a mek ziauziau ta mai uhi.


Vanzat ahong changkang semsem a, Smartphone kichi a omma in a screen lian deuh, ahoih deuh leh ringtone tuam tuam (akpa hamsak ngawkngawk thei khawng), ahoih zawsem ahong suak khiakhia a, touch screen dandeuh pu T Roumuan Paite in a stick khat in a dawt zauhzauh sek ichih leh, dawt ngainawn sese lou in a kikhin duamduam theita mawk uhi.
Hiai mobile phone in i hinkhua a control zou mahmah mai a, SMS bang, Group SMS bang, mimal leh pawlpi kihouna leh kithuzaktuahna dingin a phatuam petmah mai hi. Khenkhat ten phone tungtawn in ngaihzawng amu ua, a kingai ua, a kiteng ua, a kikhen bok uhi. Limlak theihna ahong om nawn sawnsawn a, internet toh ahong ki link nawn sawnsawn nalai a, stone age to futuristic age kipalsuak dimdem ta hi. Fb, mail, messenger, instagram, twitter achi ua, aneu alian, amei apa, atek akhang tengteng ten i mek souhsouh ta mai ua, limlak, video, thu leh la, iki thon tuah kheukhou uhi!


Sum tampipi sengin smartphone changkang taktak i tawi furfur mai ua, i nuikhe lua lua uhi. Hunzatna dingin inei ua, lawmhoih penpen isuak sakta uhi. Mihingte hinkhua leh ngaihtuahnate a peilamdang gaivekta a, i kim leh kiang nai a omte sangin gamlapi a omte i pakta zawta uhi. Nupa/sungkuan khat nangawn kihou tiptip nawn lou hial in, gamlapipi a omte toh i ki chiamnuih khua khua uhi. Laithon gelh nawn ngailou in, mi gelhsa khong Copy Paste ziauziau in a kikhak tuah hehu ding uhi, nungak leh tangvalte.
Whatsapp kichi in ahon pumtuam a, thakhat thu a mobile tungtawn a mi tampipi toh kithuzak theihna ahih ziakin a manpha a, phattuamna tampi anei hi. A hoihlouhna lam in bel a hoihlouhna tampi om veve ding hi, ahon a gamtat nuanua chihkhawng....CCpur DC luipa mel ah ahong lang mawk a!


Tuadan ahih ziakin, technology in ahon enslave ta a, mobile gingloupi khong ging sa in tingling fingure ineih loh ua, mi toh kihou lai khawng i zakzum selna ding un kilawmlou chikchik in phone imekmek ding ua!

Khenkhat ten selfitis ineihloh ding ua, khenkhat ten namophobia ineihloh ding ua, anxiety nei toh depression neihloh toh i om lemlum mai ding uhi.
Mun khat a tu/lum zepzuap kawmin i duhduh leh i deihdeih uh i order zauzau ding ua, Pasalte nambar bek le byheart nawn lou in i om thremthrum duchu. Mobile phone no. chepteh dan bangle siam ngai eive! Khat lel le byheart ngap nawnlou ihih chia; wife no. 1, wife no. 2 chihdan in na zite un, phone no. nih leh thum nei hile ule, huchih sese kei un, buaina pian theihna ahi. Na phone record uh hahsiang pahpah un, taten papa na phone chia ahon laksak guih chiang un anuam kei. Zan ihmut kar in na phone check gusek om ahi chih le thei bok un ?


Hiai smartphone zatna ding tamlawtel mahmah ahihna ah application tampitak guanlut theih mawk hi. Navakhuaipi leng asuak a, Bible leh Labu nasan poimoh nawnlou suaksak phialphial ta hi. Tumlam gam ten GPS achi ua, mun tuamtuam ah a vialvak chiang un lammang ngeilou uhi, tu in hiai phone sung ah Google map kichi om thei hiven, i zinna leh vialvaknate ah hon lamkaih zou mahmah mai a, lampi zonzon kulnawnlou suaksak hithet hial hi, kizen sawnsawn mahmah. Huaiziakin, phone i khut a aom louh chiangin ki khingbai mahmah mai a, i khuak koilak hiam a nawsia hile kilawm in ki om heihui hialthok sek hi. Music leh video in ahon chimthawi gige thei bok a, phone call bawlna ding sangin entertainment dingin kihahzat zawtham ta hi. All in one chihdan deuh asuak a, message lut zungzung den ahihna ah privacy kichi leng om thei nawn taktak lou in i omna peuhpeuh ah digital footprints kinawse nengnung vekta hi.


Tulai ngial inhouh, whatsapp ziakin kithuzak tuah anuam vial a, awlmoh luat khak a baihsam mahmah. Lampi pai lai, nasep lakloh lai khawng nasan in, kuate hiam, meltheih khollouhte toh kinak kongkong khawng a baihsam khop mai! Laithon kikhak chihte om nawnlou in, msg hi ziauziau lel mai; i tate toh hileh midangte toh hileh, aakhai aw, khangthakte’ laithon gelh theilou ngen a pumdim ding uh hita. I taten a khut mahmah ua laithon agelh ngiatngiat uh ahon thon ding uleh muh ding kinephuai khollou hial eive, phone a msg et hitangpi ta ahih chia!!


Anuam nazong ahoih vek khol kei; mek ziauziau a sum pung muh sangin, bank balance a kiam sak sese, data zuakte zaw kisu-hausa hulhul ding mah ahi....lah addiction om pahpah thei zawmah. Tulai' chu, kei le mak ka kisa khopmai, nidang lai a phone mangsak sek leh mangngilh khasek hi inga, tulai inchu ka mangsak nawn khol kei; en deuhreng, lungsim la den, lungsim luahdim tu ahi a hinteh!


Hoih semsem, changkang semsem; lah I lung uh mawk semsem! Artificial Intelligence khawng gengen zawmah ve unchin, gari nasan hek ngai nawnlou ding ahihleh, mihingte khuak, khut leh khe zatna ding omlou in I om hulhul kei ding uh chih kuan igenthei a! Khut leh khe leh ngaihtuahna mah zat dingdan kisin kul hi maw!

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.