CT Lian Manifesto 2016

NASEM KHAWM DIA MIPITE CHIALNA

MIN: CHINTWAHLIAN @ CT LIAN GUITE
OMNA: 9th Wales Street, Zoar Veng,
Bungmual, Lamka, Churachandpur-795128.

HIHNA:
1. Member of District Council, ADCC/New Lamka West
2. Convenor - Lamka Traders & Self Employment Association (LATSEA).
3. Ex-Officio Member - Paite Tribe Council (PTC)
4. President - Bungmual Youth Club (BYC)
5. Director - Lamka Building Society (LBS)
6. Faculty - Rural Self Employment Training Institute (RSETI)
7. Director- North East India Tribal Development Foundation - Micro Finance NGO

SIAMNA SIN: MBA (UK), BE (Civil)
PAU TUAM THEIHTE: Meitei pau, Vaipau, Gujarati leh Sappau te ahi.
LUNGLUTNA: Lawm ngai mi, mi frank leh mi paunuam, thilhoih deih tei khat, nasep nuamsa, mi dangte panpih a kipak leh pianna gam puahphat leh tungding ut mi ka hi.

TUNI’N “THA” KA HON CHIAL

Tang a pi-le-pute’n sep-leh-bawl dingte mimal a zohvual ahihlouh chiang in, tha chial in pangkhawm in nasep ding thupi taktak ana semkhe zou uhi. Gam puahna nasep leng mikhat a zohvual ahihlouh chih ithei uhi. Tuaziakin, hiai thachial na:

1. I gam leh leitang Indian constitution (danbupi) toh kituak a humbittu te laka khat a na pan nuam a,

2. I gam a Government Department 30 vel District level officer nuai a kipua a omte gina taka ki function om ngei lou, hiaite teng tungding thak non na dia pan nalak ut a,

3. I gam a nek leh taak zonna ding nasepna tawm om thei lua, sepna tampi bawl khiakna pan nalak ut a,

4. I gam a mipi tot lampite gina ngei lou, kuama’n lah bawl hoih ngei lou, bawl hoih deih a pan nalak ut a,

5. I gam a mipi te’n tui nek kiningching mu ngei lou, kiningching bawl khiak na ding a pan nalak ut a,

6. I gam a damtheihna toh kisai, Damdawi inn etkai tuak nasak a, law and order puahphat na ut a, kholai a nulla kuak niinte hahsiang leh niin paihna ding kichian poimawh sa a bawlhoih tuak nasak a, siamsinna (education) puahphat na dia panlak na ut a,

7. I gam a “diktakna in, ma sawn hen; ma sawn hen, diktatna in” chi thei mi khat na hih a, a tak a sepsuah sawmna a pan na lak ut leh

Hong kuan in, na ‘THA’ hon thoh in, i gam amah a hong hoih mai lou hial ding ahi, en i bawl ngai ahi. Puahkhawm in seemkhawm tou ni.

“Na zahtaak ding sangin, na zattaak ding mah teelzaw in”

 

C.T. Lian Guite,
Intending MLA Candidate,
58/AC Churachandpur Constituency.

 


CT LIAN MANIFESTO DETAILS:

A.NEKZONNA

Mihingte'n leitung a i piankhiak ua kipat i sih dong tanpha a i buaipihpen uh ahihleh i hinna ding ua - i nek ding uh ANN, i silh ding uh PUAN leh i tenna ding uh INN ahi.

Nidang lai in mihing ten buh i nek ziakin lou ah buh kitut in buh kila hi, puan i deih leh pat (raw cotton) kiching in puan kigan in silh-leh-ten ding ki bawl hi, Inn i deih chiang in sing kisat in inn ki bawl hi. Ahihhangin tuchiang in khovel hong kikhek gawpta in mihingte i deih teng leh i duh teng neih na dingin  SUM in hon khekta hi, SUM i neih leh NEKDI LEI, SILH DI  LEI, I TEN NA INN DI BAWL thei di hong suak ta hi. Hiai khovel a i hinsung in sum chauh poimawh ta a, sum imuh theih nading in sepna miteng in ki poimawh ta hi.

A1.Sum-leh-pai muh theihna ding lampi 3 te:
1. Solkar nasepna: Sorkal nna ichih pen miteng a dinga kidaih lou, huaiziak in laisiam deuhte bang, mi neizou deuhte bangin Govt naa mu se uhi. Huailou in Non Profitable Organisation (NGO) munte bang ah le mi tampi ten nasem in sum mu uhi. Hiai munte a talou ten mundang leh lampi dang ah SUM i zon veve ngai hi.
2. Private a nasepna - Mitangpi te tung a siam na na nei miten hiai mun ah na sem uhi viz:  cement works, wood works leh computer lam siam ten asiamna ziak un mi kua hiam nuai ah contract hiam kithaloh  in nasem in  SUM loh uhi. Hiai atung a nasep namun 2 i gente ah miteng kita nailou lai hi.
3. Summet bawl - Hiai nasepna/kam ahihleh chik lai peuh in mi a ut teng teng ading in sepna awng gige a, i ut leh utlouh thu hilou in hiai mun ah miteng in nakisem hi. Hiai nekzonna hauhsakpih lah tam azawnpih leng ki om veve zel hi.
Hiai atung a nasepna munte ah mi teng in i ut leh utlouh thu hilou in i hinna ding in SUM kizong chiat hi.

Lamka district a mi 2,71,440 ki om khomte’n  sepna tuamtuam apat  i summuh khiak tengteng uh i hisap  leh Lamka District in kumkhat a i sepkhiak teng uh mimal in hom hita le GDP leh Per Capita Income dan in kumkhat a mikhat in  Rs 29864/- vel man lel nna ki sem khia hi. A kha in genle Rs 2474/- lel lohkhia a khosa gam kihi hi - i khosakna uh ana niam petmah ana hihi. (Source: GDP of Indian States & Union Territories for FY-2011 and Knoema.com)

Hichi bang a gamniam mahmah a i khosakna khawk i sak nakkaal in huai sanga khawkzawlai tuh banghiam i chih leh mimal in I SUM MUH SUAH SANG IN I ZAT KITUAK LOU ahi. Lamka khua-le-tui in imuh sangin i zatna 15% in tamzaw gige hi (Source: LATSEA Survey-2015). I muhzah sanga i zatna uh hong tam zawk chiang in a gah hon nei a huai te tuh:
1. Nekgukna Poisalou: Sum kidaihlou; a tamsem deihna ziakin - nekgukna hon pungsaka, tu in i gam uah nekgukna uang sak khol diak hi.
2. Black Market Poisalou: I gam a khamtheih-guihthei zuak poisaklouhna hong tam a, banah guktak-laktakna hong uangsak diak hi.
3. Kholai ah, migilou tamsak in, abiik in tuailai lak ah gitlouhna uangsak mah mah hi.

Hiai banah, i gam milip 33/100 (za laka sawmthum-le-thum) lel in na sem in a dang 67 te'n mi 33 te' nasep ne in kikhosa a, huaiziakin i khosak na uh niam lua mah ahi. Tu leh tu a et in, i gam ah nasem thei lah semlou mi 1,50,000 vel ki om a, i gam hoihna dingin amasa pen in hiaite sepna ding bawlkhiak poimawh masa hi.
I gam in Financial literacy mi malmal a sum leh pai zatdidan i kisin ua budget bawldan i theih uh poimawh a, huaibanah i gam a sepna job opportunity a om kul in poimawh petmah hi.

I gam uah nu-le-pa a tamzaw tham te'n a tate uh guhtui kang zenzen a chawm in laizilsak ua, tate lai a hongsiam chiangun i gam ah anasep ding uh omlou in vaigam, sapgamte ah nasem dingin kuankhe gai vek uhi. I laisiam nate uh i gam in a hamphatpih naak sang in nu-le-pa tamtak natan a hamphatpih zoulou kitam lai hi. A ziak bel nu-le-pate vaigam a teng utlou uh ahih chia!

Tua i gam paidan ahihleh:  En i lehkha siamteng a siamna tengteng utoh vaigam a export khia in, En vaigam a lehkha siam lou bulom teng import in i gam a self-employed kaam ong teng midangte kipia gaivek suak hi. Hiai thu a pan ilak zok kei a, hichi bangzel a khovel i paitouh sak ua leh atam zawte tua i tenna mun uh etsakna’n:- Hiangtam Lamka, Zenhang Lamka, Central Lamka a teng atam zaw te kiteng zou non lou pah di, i gam i zuak a khaw nawlnawl zuan a i ten uh hong ngai di ahi. Khantouh malak-salak a ikiam gaih khong ding uh lau huai ahi.

KEI MUH NA AH: Ei Lamka District i gam leh leitang mah zanga kivakzoh na ding lampi omlua ahi chih ahi. NEKZONNA ZIAK A GAMDANG A OM KICHI LAMKATE A DING IN  I SECOND OPTION UH HIH SAK DING, I GAM A ASIAM /ASIAMLOU KUAPEUHMAH A SEM UT PEUHMAHTE' SEPDI OPPORTUNITY A NEIH THEIHNA DING UA PANLAK AHI KATUP. To create sufficient job opportunities for Lamkalite and make Lamka the first sustainable district of Manipur, Northeast India and India.

A field di:-
- Nga khoina farm, organic vegetable farm, Gua leh mau farm, zongtah farm, Sing leh Ai-eng farm, Suang lak na quarry, Mineral water lakna, Singtang damdoi chiinna farm chih te,
- Aak farm, Bong farm, Vok farm, Belam farm chih te,
- Self Help Group hih hatding a biik in - Gam leh lei tang a sum dong SHG te suk hat ding,
- Sumdawn nalam ah manufacturing lam hah bawl di viz carpenters bang, teklei bawl na, nek tawm thil bawl te ban ah hotel line hah taka puahphat ding chih te ahi.
- Banking sukhat a private banking hah bawl di, i gam a e-trading hah bawl ding, BPO atam thei pen lak lut ding.

Phaizang mite i gam a singzu, bora, chana leh zu te zuaka alohchin mahmah bang un, ei singtangmi ten le term dang bang lou tak in i development fund te teng - culvert khong, leineu khong, drainage khong bawlna sum tam pipi iphum mang mai sang un i gam 4570 sq. km sungte ah phaizang mite'  duh pente uh - Nga, Zongtah, Maisan, Gotuai, Singtangpa' damdawi leh Akkhoi-na, Vokkhoi-na, Bawngkhoi-na banah Teklei halna, i kolsuangte  lakkhiak na ding in i fund te uh invest le hun sawt louh chik nung in  - mi atamthei lam in sepna imuh loh ding a mahni a leng kitouh delh theihna lampi om ding in ka gingta tinten a, huai ding in hiai anuai a bang te ka plan ahi.

Pathian in i pianna gam, tenna mun a i nekding hon pe lou hilou ahi, eite’n a zon didan thei lou, mi zon dandan a nek izon tei sawm ziak a i gam a nek zong khalou ihi lel uhi.
I gam a Bank omte toh kithuah in amau nasepna hoihtak enkai a, huh angaihna mun a huh a i gam a govt scheme hoih taktak omte implement zawh vek kitum hi.
I gam a bank 13 omte toh mipi te representative in hoihtak a local level a kithu kim na dan MOU bawl khiak a govt lending scheme te ahih di bang tak a paisak theih ki ut lua hi.

Huchi a Bank loan hoihtak  hong paitheih a Bank tungtawn a i gammi nasem nuam ten loan opportunity hon muhthei ua, loan hon muhtheih ua leh kumkhat lel in leng bank tungtawn in mimal nekzonna ding nasepna a 10000 (sing asing asim) hon bawlkhiaksak zou lawtel ding uh ahih dan kimu a, hiai in i gam a kipat nadi nei lou tampite hon tungding ding a, sepding neilou milip a tamzaw thamte hon dawn zangkhai mahmah ding muhkholhna ana ki neih man in ki sem khia nuam lua hi.

B.GAM-LEH-GUA
Gam i chih pen a neitu'n akep a apuah a azuun kei ngal leh amah a hong kipuah mok lou ding ahi a, thu lel a ki khemkhem gingta non lou in, i tha mahmah apan in eimah in i gam i puah ta ding uh.
Gam puah ding i ut leh nasem ding ale i kiman chiat ngai ahi chih ahi a, kei muh dan in eimite tuh nasem ding in i kiman mahmah un ka mu hi. Nasem nuam tuh kitam, ahih ziaka a mahni a kipan khethei ki tamlou hi. I gam ah mi tampite sep ding theilou, zong theilou kipum dim hi. Mipite sem dia kiman lua hi’n ka mu hi.
Hiai ziakin i gam in sepna mun ding kokmuh tu ding, sepna bawlkhia thei ding, muhlawkna vision nei, agen thoh mai hilou, diktatna toh nasep a makai peih mi ahi i poimoh uh.
I gam ah kum 1972 apat in mahni representative policy makers MP, MLA leh MDC tam pi ana om ta a. Election dek chiang a agen te uh, a hong ching chiang un ahih utlou hilou in, a hihzou kuamah gen tham ching om lou uhi!!

Ahi a, hiai representative a i neihte un i gam puahphatna dia bang chi pan lak uh hiam chih i suisui chiang in, kuamah  in policy bawl a, a policy bawl government semsak chih om in kimu lou hi. Ahih theih tawk uh athu a akisaipih officer te' kianga huai hih ding chia genthoh lel uh hiding in kamu hi.

Hiai MP in, huai MLA in amah constituency bek ahoih zawk na ding ngiimna in hiai policy a bawlkhia a, huai enkai in nna asem chih kizakha nai hetlou mawk hi. Development works ading leng government funds hon ngakpih den ua, huan departmental office khat lel leng hoihtaka function ding bangtaka a function sak lam uh kithei nailou hi.

Huan nna khempeuh a omsa ngak den ua, amau ngaihtuah khiak chih om ngei lou hi. Huai banah anasep na khempeuh te ua chihtakna leh ginomna toh na asep louh ziakun aban pai thei lou in, netum mai dan in muh in om uhi. Atheih chian louh pi uh "vote muh nading lel a ana gen sek uh" ana hitel dan hi. Huai ziak in a gente uh ana hih zoulou mah uh ana hidan in kimu hi. A omsa ngak thei lel, a omsa amuh chiang ua dikloutaka nasep siam te ana hihziak ua tutanpha a setdet di om lou a - abul a kipanthak den mite/gamte ihi lai lai uhi. Poilua!

Hun paisa a midangte hih dan eng mai te hilou in - i lungsim leh theihna tan zang in i sepzawh louh dingte gen lou in, i sep sunsunte setdou ding in GIN OMNA LEH DIKTATNA suang  in nna i sem ta ding uh.

Hiaite banah, Manipur a singtangmite ading a dinmun kichian Constitution a omsa ahih hanga ahi bangtaka zat hilou "khoihling leh eukhiak" a om gige a mipite' lawful rights patausak gige pen ngaihkhawk huai ahi. Constitution a piak a om bangbang a detdou leh setdet a muhtheih ahih nading in pan kila ut gige a, sub committee bang phuhbeh angaih le leng phutbeh a, huai akipan Dan (law) pansan a sai touh ngit-nget hoih sa in pan kila nuam hi.

THEIH THAK DIA HOIH SAK- KIKHENNA (CHANGE) LOU IN KHANTOUHNA KIMU LOU DING.

Tu mahmah a poimoh: Manipur Regulation for Non-Local People Act - 2016 Hiai Bill draft dan bang deuh in Lamka district sung a di mongmong, mite'n a gamsung ua gamdangmi lut ding peuhmah enchian (verify) masa ua - banghih ding, bangsem ding, koi a om ding, bangtan om/taam ding, chihte atheihchet nading ua abawl uh toh kibang, en leng i gamsung ua i zat ding uh - Meitei, Vai leh a dangdang honglut thak teng chiamteh khiak a i khopi sung a sumbukte i humbit thei nading ua policy bawl hoih  kasa hi. Hichi bang policy khat nei a local business te midangte khut a pat humbit utna ki nei in ki impliment ut mahmah hi.

6 SCHEDULE akin lam a zat ahihtheihna dia assembly a ngetna bawl di, Delhi tan a tangkou pih di. Hiai dingin mobilisation chi tuam deuh hong poimoh dinga, Vaite lak a free thinkers, academicians leh social worker tuamtuam Delhi in a theihphakte zang a i issue uh highlight ding ut huai kasa hi.

Khovel a mihingte'n haksa i sak penpente laka khat tuh - CHANGE (kikhekna) ahi. Ahihziakin, KIKHEKNA lou in khantouhna omthei tuamlou hi. Hiaiziakin, mailam hun a CHANGE (kikhekna) hongtun theih nading in i lungsimte uh a zauzaw leh lianzaw in i hong ding uh - CHANGE FOR BETTER WORLD; CHANGE FOR BETTER LAMKA.

C.GOVERNANCE
Government in mimal genthei panpihna dia a piakte ahi bangtak a paisak a, a muthei ding leh mudia kilawm, tunitan a amulou te kiangah amuhtheih na ding uh lampi bawlsak ut huai kasa hi. Amu sa ten le adik leh tang a zang na uh hia chih monitor touh ki ut hi.
Constituency sunga Government Office om teng nasepdan etkai (Monthly Report) na ding policy bawl ahi ding a, hiai office te ah  khateng a report la in  ki enkai gige leh office te nakpitak in hong hoih tuan ding chih upna tawh hiai na kisem nuam hi.

# Project lian deuhte social audit bawl ding. Mipite kiangah a contractor min, a scope of work leh a funding detailte luuikhiak hizel ding.
# CORRUPTION doudal ding, kei hin officialte hi leh aki mat khiak ngeingei leh jail bang zut dia sol ding.

D.SIAMSINNA
Education lam ah professional technical line naaktak a focus a doctor, agriculture, engineer, civil, mechanical, computer leh software, hardware engineer lam dia naupang te chiilna  hahbawl ding chih te ahi.

Huai banah, siamsinna in a uap suklet zel a, games and sports facilty khatbek lamkhiak a, sports tuamtuam adiak a football bang a coaching faculty neih ding. Hiai dingin, SAI center khat honkhiak ding ahi.

ACTION PLAN-1
RESTORING 'KEEP LAMKA CLEAN'

Tamtakin i theih sasa uh himahleh, mihingte i damlouhna ziak a tamzaw tuisianglou dawnkhak ziak bang, thil niing nekkhak ziak bang ahi deuh tangpi hi. Abanah, tamtakte i damlouhnate pen ikiim-ikiang a sianthou zohlouh ziaka i innkim-innkiang a thoukang (mosquito) pumdim in thoukang keihziak a damlou-china kitam hi. Zanlam zek in leng i gam uah thoukang natna - JE ziakin bangzah hiam ten sihna tanpha kituak ta hi.

Lamka ah kumteng in, adiak in tuuklam chiangin JE, Malaria, Typhoid leh natna tuamtuam te ziak in mi bangzah hiam in ki sihloh gige hi

"History a kigenthang mah mah, sawtlampek in LONDON khopi ah niin tamluat ziakin thoukang (mosquito) natna hiileng (epidemic) a mi tamkhop in sihloh uh chih thu om hi. Huai nungin Govt. in ngaikhawk in a Civil Engineer Dept tungtawn in LONDON khopi ah Underground Sewage System bawlsuah ua, huai nung apat in LONDON khopi sungah damlou tawm tuan mahmah chih thu ana om hi"
Hichi mahbang in, Lamka kho mipite' damtheihna ding leh sianthou zawk na ding in, lamlian dung teng ah, tua ginalou taka i OPEN DRAINAGE omte pen UNDERGROUND SEWAGE (PIPELINE) in khekkhe le hoih dingin ngaihsutna om hi. Huchi hileh mi kuapeuh in i botloh tuiteng uh hiai ah i khumlut thei ding ua, huchiin ei gam ah leng tui niin/botloh apan natna piangthei tampite hong kiamta ding in gingta hang.

Ahihleh, sumtampi bei dinga, bangchi hihzoh ding, na chi ahi maithei!! Tupna a om leh lampi a om. Mipite kiangah hiai Underground Sewage Project pen a poimahdan i  gengen masa ding ua, mipi'n ahon theihsiam ua poimoh ahon sakpih nak ua leh - Government lam approach dingin huchi a Public Health Engineering Department (PHED) te leh Civil Society khat  Public Private Partnership (PPP) a kithuah a septheih nading lampi bawlkhiak theih ahi.

Siangthouna lam a ki khekna lianpi i gam a tungding ahihna ah, mipiten leng hiai UNDERGROUND SEWAGE zatman khateng a innlusi a Rs 50/- or Rs 60/- vel tan piak i ngam nakleh alampi ding om mahmah ahi.

Hiai UNDERGROUND SEWAGE Project pen Government lam a kipan alemtheih kei zenzen leh leng, hiai project pen WATER SUPPLY toh gawmkhom ding. Mipite'n hiai Underground Sewage System leh Water Supply athawna zat mai sawmlou a, agam khua-le-tui hihna toh azatman khakhat a Rs 200/- vel tan khong innlusi in ipiakkhiak/thohkhiak ngam ding nak leh tuh ahihtheihna ding lampi ka mukhol hi. Revenue neithei Project himhim liansim bang mahleh Government a lunglut nakleh ASIAN DEVELOPMENT BANK tungtawn khong a saikhiak theih ding in ka gingta.
MIHINGTE I DAMTHEIH NADING UA SIANGTHOUNA MAH POIMOH AHI. Swatch Bharat pen naktak a tawisang a true spirit a zat ding ahi.

ACTION PLAN -2
RESORTING LOCAL FARMING IN LAMKA.

# SCOPE OF POULTRY: Poultry i chih pen AK khoina genna ahi a, AK khoi i chih pen thilhaksa hetlou khat mi teng, innteng in i khoi uh ahi. Ahihziakin, kuaman kivakna ding ngiimna a i khoi kei ua, lah i buaipih luat khat uh ahi hi.

AK khoi pen summuhna ding lunggelna toh en ina khoilouh lai un, unau Kabui, Loktak Project laka omte'n ana uangbawl mahmah uhi. Mikhat/innkhatin AK nou 500 bang,  1000 bang, 1500 bang koih tiltel in  Lamka mite honna supply ana hidan uh ahi.
Ahihleh, Lamka a bangzah mawngmawng a market (zuaktheihna) om hiam i chih leh! CCPur Dist. sung a mi 2,71,440 val ki om hi. Govt. of India simna dan atangpi in innkhat ah mi 5 om bang in tuat ta le 271440/5 = 54288 vel inn omzou ding suak hi. Innkhat in kha khat (one month) in Aksa khatvei lel lei bang in sim hita le hang, inn 54288x220 (1kg man) = Rs 1,19,43,360/-. Khatkhat lel in Lamka khopi ah Aksa, atawmpen a tuat in, Rs 1.2 Crore man Lamka ten kiseng khe mahmah ding ana hi hi. Hiai Rs 1.2 Crore lakah unau Kabui ten bangzah a luak kha ban ding ua???
Akkhoi i chih theihhaksa lou chik khat ahi a, tuniin Aknou 500 bang khoi lechin ni 45 nung in zuaktheih pah ding a, khat sel 2 (2 kg) lel pha leleng avekpi a nazuak chiangin Rs 130000/- na nei ding a, nasenteng napaih zoh chiang in Rs 36000/- khong a khoitu a ding om  teitei dan in kituatthei hi. Azuakpen haksa mahmah loua, a deih tamlua a kipe senglou lam ahi chih akkhoite' gen ahi.
Hichi bang ahihziakin, Lamka mi kuahiam nekzonna kichian neilouten Akkhoi tuakpi ahi chih thei leng. Ahihhangin, Akkhoi dek in pawng khoi mawk lou a AK khoi dan atangpi zilmasak hiam, ahihkeileh alohchingsate dot a kizil masak ahoih pen ahi.
Hichi bang deuh igam pansan a summuh theihna tuamtuam vokkhoi, bongkhoi, ngakhoi, antehlouhing chiin, pateh bawl, mineral water zuak, hotel line hah bawl ding leh suang zuakna chihte nakpi a bawl kitum hi.
SEM DING, NE DING, TENG DING IN I KICHIAL UHI.

ACTION PLAN -3
RESTORING BETTER EDUCATIONAL SYSTEM IN LAMKA.

Atangpi a kei muhdan in Lamka leh a sehvel a Government School omte ahoihlouhna ziak ahih leh semtute sincere (ginom) louh ziak uh hi deuh pen in ka mu hi. Hichibangte tokthou thak ding in STAFF te zuihding JOB DESCRIPTION kichiantak POLICY thak bawlkhiak masak a, abiik in DISCIPLINE lamdeuh ngimna  kul ding hi.

Etsakna ding in: School teng in a zatding uh Office Staff Policy leh Teachers Policy, Office Staff Timings, Teacher Year Plan, Teacher Class Routine, Teacher te kha 6 dan a Training lak ding Policy, Teacher Transfer Policy, Teacher Absence/Leave Policy - hiai atung a Policy te teng hoihtak a kha tenga MONITOR ding hoih din ka gingta. Banah, student lam focus in hiai a nuai a te ki focus leh hoih kasa hi.

Students leh School toh kisai in - School ah Studentte lunglutna ding Sports Activities, Essay Writing, Music, NCC leh events tuamtuam school a naktak a organize gige ding.
Teacherte naktak a poimohna piak gige ding. Community leh parent te school toh attachment hoihtak leh nakpi taka ki involve sak theih a ding tupna in - awareness program, skill trainings tuamtuam neihna mun in school zang tam leng hoih ding in ka gingta hi.

Zuih ding policy kibawl omlou - tulel a i paidan ua etkaina ding Dan leh Policy bangmah omlou a, huaiziaka i education system uh segop hi dan in ka mu.
Systematic Policy nei in panla leng i gam uah education lam hong khangtou thei ding in ka gingta hi.

GOVT SCHOOL NASATAK A PUAH DING, naupang a tamthei lam govt school a kai sak sawm ding, huai dia teacherte semlou a midang sawlte leh huchi bangte chiing nawn louh di dan action plan bawl ding.

ACTION PLAN – 4
RESTORING HEALTH CARE AT DISTRICT HOSPITAL

District Hospital naaktak a puahthak poimoh hi. Kua hiam damlou gim omleh Imphal ah chi a kisawl gaihgaih chihte pen theihsiam haksa kasa petmah hi.
1. Meitei pau theilou itam nakkal ua Phai a Meitei pau theiloupi a damlou va etkol ding chih bang tuh beidot huai tawpkhok khat hi ding ahi.
2. Sisan hong vaan chiang a sisan Blood Bank ten zonglou a damloute'n kizon ngai chihte lungkham huai pi ana hi hi.
3. Test ding tuam tuam poimoh pi teng Imphal ah chih hi gige tel, expensive lua ban ah khamhuai law mahmah ta hi.

Phailam a doctor lou scientist te'n honna en ding ahihtuan kei a leh, ei doctor te siamlou ahih ua leh, asiamte suantheih louh ding uh hia? Equipment hoih ki neilou ahi ichihleh damdawi innlamte toh pankhom a Public Private Partnership (PPP) model zat a Semi Private a Imphal te' neih sanga hoihzaw leh ki ningching zaw equipment leng leizoh louh ding omlou ding in ka mu hi. Imphal a le sum pia a ki test sak ding thou lamka ah equipment ki ningching om hita hileh sum mah piak a ki test sak theih ding a, damlouhna toh kisai case tamkhop aki tuah tak ziak in poimoh kisa petmah hi. "Imphalte' neihteng ahitheilou omlou, ahih ziaka initiative la ding heutu kisam lel hi in ka mu hi". Huaiziakin damlou etna toh kisai Imphal a om thei bangbang, huai sang mah a leng hoihzaw, sum a lei a neih theih ding ahi. Hiai dia panlak poimoh kisa petmah hi. Hospital hoih, equipment kiningching i neihtheih na dingun pan i la chiat ding uh.

ACTION PLAN – 5
KHUGA DAM POWER GENERATION

A Dam ki bawlsa a turbine-generator va bulh di lel in sam mahleh tuni tan in ki semkhe zou nailou hi. Power Department le hon lemthak ua company bang a hong dingkhia ahihtaak man in,  MSPCL inle income a etna lam ah KHUGA DAM ah opportunity hoihtak om a, MSPCL leh Lamka mipite mutual benefit a DAM apan power piankhiak sak teitei ding ahi.

Huaibanah a poimoh laite:
1. Embankment of Lanva lui leh Chengkon lui.
2. Allotment of Bus parking at the appropriate and ideal location (prefably at the outskirt of Lamka town).
3. Illegal a gamsunga sing-le-lou piangte venbitna dia Forest check post kha function sak thak ding - (hiai check post te tu nung hun a dia illegal immigrants te check na leng hong suakpah ding ahi).

A tom theipen a gen in Mission pipen:
I gam a economic condition dopkang ding,
Mahni akitoudelh zou masapen district hihding,
I gam constitutional right dungzui a kepbit ding.
Ditakna in gam leh nam a tawisang - chih proof di.

C.T. Lian Guite.
Intending MLA Candidate,
58/AC Churachandpur Constituency

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.