Singgam Pan Tongsuak v2.0

SINGGAM PAN TONGSUAK V.2.0
KATERESE MAIZEN!
— Lian Samte

123

"Manta khalgah nekha ihi uhiam aw, nahtang toulawk nekha ihi uhiam! Thei talua in, pil talaw le'ng a uthuai maizen toh. Hai hetlou napi i pil hetkei sek ua. Gen nawnlou ding, sa nawnlou ding chichi mah le'ng, 'guhsung a meikuang' bang in Toholh in hon holhholh ngal a. Nak noplouh," chiin zawlnei Jeremiah tuh Israel tate tung ah a au vungvung a, khitui baw zoihzoih in a kap hi, chihdan zaw himahmah kei.

Hilele, chiak theih lailai chiin k'ong chiak zel mai di. Awlmoh chiat, ekteh tut a i tut chi'a zaw ngaihtuahna paisau law kha sek nak a maw. Ka lo ruih em vang a lo ni...chihdan pian lel in hon na sansak unla, hehna in le ana la kei un.

Htp. Lian Suantak in MTF heutute coffin rally toh kisai a a houlimna uh fb ah hon koih, ka comment pah a. Hilele, gen khit louh lungsim kam gegaw omlai.

"Coffin rally i chih pen phualpi sorkar a mi poimoh te attention draw na a zat ding a kigel ahi." (MTFD)

Ash! Kei hisapna paisual hia, huchidan lel dia tuh ana ngaihtuah kha hetlou kei zenhouh voi. Ke'n bel, mihing luang kua zen 'attention draw' na di maimai a pammaih sa law mawk. Misi te nu-le-pa te'n le, "I thil nget uh i lohchin matan uh ka vui kei di uh," chih dan bang le gen kha uh achi via vua, a zakha te'n. Meitei te'n luang khat toh eisang a attention lianzaw draw (zou) uh. A deih uh mu nalaiset uh. Ei pawl tuh attention draw di hipan liangliang...katerese maizen!

Kei bang in tuh 'Z' hong pian a kipan attention draw khin ana kisa, hizezen. Mawl truh! Ahimhim a, eilawi, thil paidan ka etet leh banghiam incident pian hong om chiang a, 'kipan dek' hideuh zut ve hang aw, maw?

Etsakna dia, landmines a si zengzung, kipan di chi. Hong rape gawp zak uh, kipan ek di, chi zel. Pu Thangthuam leh Pu Tualkhanpau te hon thahsak uh, kipan petmah di ika, chi leuleu. Joint Declaration bang bawl dedaw. Tua luang kua hong kikham, attention draw di, chih hidaih. Ka theisiam kei. Katerese maizen! Bangchik chiang a kipan di? Phualpi attention chu kadaidah, ei attention le hon draw dek pan hilim lou amaw? Ahimhim a, i movement uh bangtan hiam bek tung ta di isa a. A kung a le ding nailou lah ibang maimah ua.

Hichidan gam-politics khawng tuh constitutional means kia hitheilou hivaw. Huai chi ta law zel in, eilawi tuh, constitutional means le pan nailou a extremist/militant lampang lut masa zaw thethup. Lah, tulel et dan a bangmah tan tung tuanlou. Huuui lai khawng a ka laigelh te, '97-98 Meipi' a kang khalou hileh lipiit nuam na maizen ing ei... (Express lui khawng kem thinthen om khalou umaw?)

Ka gelh a ka theih khenkhat k'on gennon di (thil bul sutsut ngai i bang ua!): We are putting the cart (revolution) before the horse (reformation), chih bang. We need reformation. Revolution will arrive on its own, chih khawng bang. Huai hunlai a bel 'Z' le hong ging pan simsim ahihtoh mi ngaihdan lou ahihkhak di lau sasa a kigelh hizezen ei.

Huchiin, 're-unification' motto toh i pai tou ua. Tuni'n luang kua zen in hon re-unify ta. So, what's next? Just to draw attention of some VIPs in Delhi?

Akhai, kei zaw ka huchi pah gugu sek a. Ka zi le huchih khanak ing a. Hilele, ama'n tuh ngaihdamna bawm ah hon khe zel! Aw nem lou himhim khat le a kihi a hiveh aw, lehluh an. 2000 kum, Delhi ka omlai a, U Sum (Upa Sum Naulak of the Zogam Writers Group fame) in, "Lian, na khauh pai lua. Come down, come down," hon na chih sek kha, calm down, calm down, hon na chihna hizaw ei ta ve maw, chih ka phawksuah rumrum.

Gen ta lawlaw k'on gen lai mai di...

Huai hunlai a ka vei, ka gelh khak vettak tuh election boycott ahi. 2004-05 kum vel ahi di (CDSU a SSPP representative ka hihlai). Khatvei ATSUM heutu te toh (John Pulamte president lai hiven), Rengkai ah Meitei Mayek imposition toh kisai bangchi doudal ding, chih vel houlim ding in ka paikhawm uhi. Huai hunlai tuh tua i chairman pu, Htp. Langkhanpau Guite leh Htp. Mangchinkhup (ZSF president ahih lai) te'n MLA a lunggulh pat hiauhiau tung lai vel uh ahi. Chihleh, meeting pat ma in lawmte hong chiamnuih thutak houlim tui mahmah ua.

"En le i son theih di MLA khat vawk khe maile hilou maw? Hauhsak i ut chiat voi..." chiin a nui lahlah uhi. Kei tuh a nawlkhat ah houlimna ngaikhia in ka na om a. Booth rig leh vote guk di dan khawng hong houlim tou uh, hong lutsau sim uh. Huaitak in, nuihmai hetlou in, "Khai, eilawi, election i huchi pibawl di uh hilou a, tuni a i meeting na ziak khawng en le uchin, boycott di dan khawng i gen zawk di uh hilou maw?" ka chih gen-gun leh hong dai duak zozen ua, nuamlou thak sim zezen. Meeting khit in belam sa ka ne ua, asung tui-awm kha tiaptuap ka hawp ua. Lim hetkei.

Huai nung sawtlou in, local paper te ah election khawng i boycott di uh aka, chih peuh k'on gelh netnut a. Kua thulaklouh khat. Huai lai khawng a ana huchih taktak kha hile zaw tuni a 'attention draw' na dia luang kua zen kul khollou kha di hiven, ka chi numnum nilouh nuam aka. Tu'n lah maban election lamen tak a panmun khoh panpan bang le i om nawn zel di ua...katerese maizen!

Huchiin, kha leh kum te hong kihei liam zel a...

Election tuh boycott malak-salak, deihthoh tak in i hon boh peppep ua...MLA kia hilou, MDC bang le hong om sawnsawn lai... ngualzawlna nguah chihlouh theih ahikei... MLA zaw gen di ka hau kei, ka kibual pha kei a. MDC ah le ka kibual pha samkei. Hilele, Htp. LK bang hong chairman viangvuang a, mimal tak a le Rayburn High khawng a i boss lui ahihtoh, kipah guk sim in a om veivui aka.

Huchiin, khatvei (20010-11 lak vel hi di) lametlouh pi in Kolkata ah hong baang kha laizang ua (a lawinu toh/vellore a ki-ensak khin hong kiklam). Huai hun a ka houlimna ua ka gen khak khat (ama'n a theilai diam): "Sir LK, politics taktak na sai ut leh Guite Kual ah tourist spot mun 4 leh 5 khawng hon hong khe lechin," ka na chi a. Tourism leh politics zop di dan tuh tu'n ka gen man kei di...kei kaih nopdan maimai le ahibok a...

Huchiin, '15 bullam in Kolkata tual hong leng nawn a. Rev. Pumsuanthang, Pastor EBCK inn ah ka zan houlim nek uhi. Huai hun in hiai ka gen nawn: "Politics tuh chi nih a om a. Electoral politics leh welfare politics. Eilawi in tuh amasapen kia buaipih hang a, a nonung pen buaipihna di hun, theihna, leh lunglutna neilou ikei ua. Welfare politics sai lechin electoral politics zohsa ahi..." chih khawng... Ama'n bel ngaikhe deda. Kei mihai ngaihsutna siatkhum dia a kidoh ngap tuh thupi ka sa himhim....Bawngpi vuahthuak toh ka teh.

Ka gennop tak tuh LK lamlam le ahikei. Electoral politics a ibual lai in i gam zinmang in vai hon hawm khum ta. I sumtual ah singkhual i tang ta dot mai. Huchia le, politics taktak muban nailou, welfare politics kahase, nam-politics tan lel tung pan hilai, chih khawng ngaihtuah in ka hun ka subei tam mahmah phiangsan ka chi, katerese maizen! Nam-politics tuh lesson no. 1 hi a. I paipelhna uh sawt lawta di isak leh...page no. 1 le zou nailou le hilou ihi uuu?

Kizomlou pi in k'on zom di: Ka laigelh lui te khat ah bangziak a India in Mahatma Gandhi pibawl a, Nehru te pawl khut a vaihawmna nusia a, Subhas Chandra Bose nawlkhin uhiam, chih khawng ka gelh kha ngei tak.

Ahimhim in, khovel governamen tengteng tuh militant te toh kisukkhak luat a utkei ua, constitutional means a kiphin te a deihsak bawl nak uh. Huaiziak mah in, India in le kum 100 val mawngmawng 'prayers and petitions' in hun ana zangbei reng aka. Huchiin, Congress sung bang ah extremist pawl hong piang zozen a. Hilele, bangmah a sem kolok tuankei uh. There is no scope for extremism under constitutional framework. British sorkar lah a khauh ngei in a khauh giugeu mai a.

Chihleh, Subhas Bose in INA hon phuan taphut mai...British lalgam tuh ling dordor ngal. (Ahihmah louh leh. India kha a lagam ua colony lianpen hitel ven). Germany to hong ki-ally zomah. England parliament tuh khosik vei mah bang zou dan eive (achi uh).

Hilele, civil movement lou khut a thuneihna piak di tuh hithei sa mahmah lou ahi di a. British govt. in tuh Gandhi/Nehru te pawl hon limbawl a, power hon lan khe phong takpi mai hi. Adikchiah a bel Bose ziak ahi chih kuama'n haihlou. Hilele, a credit tengteng Gandhi/Nehru leh a kaihzatam te'n luak vek uh. Huaiziak mah hilou di hia, mi, like Nelson Mandela, Martin Luther King Jr. etc. te'n Nobel Prize a muh zengzung lai ua Indian civil movement leader te khat in le a muh ngeilou uh.

Eilawi in bel huai theilua idiam, a militant style pen nakbawl law kha zozen in, a civil movement maih kha sek. Lah a militant pen bangmah tan policy neilou ana hisimlim (tunai incident et in). Huaiziak geih eive, 'kipan dek ika hia' ichihchih uh. Huaiziak aka hia, attention i draw dek phiing uh.

Tua i buaina uh short term solution di tuh huchia JAC e, ATSUM e, Nupi Pawl e, di hilou inchin, we need to (and should) set up a strong and credible political club to act as constant overground pressure group even when the public hysteria fizzles out. Hiai hileh Govt. in hon ignore theilou di. Ei lah legitimate mahmah di. Manipur politics a lah kibual hetlou daih di. Direct a Centre toh ki-liaise zezet di himai. Hileh tuh State sorkar bil a vut dia, hon am mahmah dia, Centre in le hon ngeingaih louh theihlouh hong suak ding.

Huchilou a tuh, tua le kipan dek phialphual na hang a, unity question lian lua aka hia. "Preplan omlou..." khawng chi ta maimai. Kiginglou lua ikei ua. We are not ready to be free! Ke'n bel tua dan a koihdan khat nei vanglak ing a, ka puak zaang mahmah thethup. Huchi kawmkal ah, kum bangzah hiam paita a, suahkhiak hetlouh di chi a ka mumang (vision), "Zogam: A Possibility" (Zogam: A Piang Thei Mah Hitah E) chih ka na gelh khawng hong relevant dek mawk leh kilawm ka sa. Suahkhiak louh di ka chih ahi a, zoh le ka zou ngeikei. Hilele, huai laigelh sung ah keimah leh keimah ngaihdan ka kitulh a...ka lung a kim emem...chihmai louh ngal gen di tam sih...

Thu le gelh seng ahikei. Khat ipan dekdek a, incident tuam khat in hon buak suk zel. Nupi pawlte hat mahmah uh, pakta lua ichih patpat leh hong kitawp thethup uh (nupi hihna a pan kitawp uh zaw hike'n teh maw). ZC president thak nei chia ikipahpih sim leh hong tawp berbur zel. ZC bang bei leplup thethup. YPA in ensan...PTC in suspend, chih thu khawng hong om bialbual. Katerese maizen! Khovel kipei hat deuh hivaw...

A himhim a, genkhiak ngamlouh lungsim a ina bah hiauhiau te hong tangtun zungzung chi'a zaw khovel tawp dek a de aw, chihlouh theihlouh aka. Jesu galmuh le i hong tamsim utoh!

Genkhiak ngamlouh te lak a khenkhat k'on gen mai di...(thi le thi, dam le dam!)

Gen ngamlouh No. 1: Nupi te hat law napi 'deluded' deuh uh ahi de aw chihna chiang ka neisek. Aziak bel, Z-lubawk' innpi bang hon hal hial chiang ua tuh 'things are getting out of hands' ka na chi lungsim giaugiau a, lah ka gen hetkei. Ka na ki-ipna ziak tuh... denchiah anuai a toh k'on gen khawm di.

Gen ngamlouh No. 2: Media tuamtuam ah deihdan, ngaihdan tam-a-tam. Hilele, i theihlouh uh hia, i kitheihmohbawl uhia, thautawi pawlpi himhim tuh 'hel' kichi inchin, chikmah a civil organization in thuneihkhum chih om ngeilou/theilou. Huaiziak a, nupi pawl te hi in akua hitaleh, Zomi Council in ZRO president kitawpsak ding, chia ngetna iva bawl tel uh bang tuh nak muhlouh lua kisa dan ka hi. A thu (theoretical) in bel Zomi Council pen ZRO civil front aka hia. Hilele, huai tuh helte cover bawldan him ahi. Huai le theilou zen a mipi ana mawl dan ihi umaw? ZC chairman in guhlang a hon genkhiak lelah, 'phiing aw' chi. Lungkimlou zel.

Kei muhna ah bel chikmah in ZC in ZRO tung ah thu a nei kei a, neih leng a nei ngeikei ding. Huchia, thautawi pawlpi civil organ/movement in i deih dandan a kaihtheih ahihtaak, a nuam law ke. Hel le ahi di uhia? Democracy gam a om ihi khawng chi zomah. Militants have no 'cracy'. They are the 'cracy' unto themselves. Hel heutu khawng democratically elected ahih di chi suk gawpgawp. Katerese maizen!

Hel kichi democratically administered ahi ngei-ngeikei. Adiak in eilak ah, the gun is the most powerful law! Hiai i theih a i zahtak uh a ngai. Huaiziak in, denchiah nupi hi in nupi lou hitaleh ikitualdelh ua, ikiban bet khak di uh lauhhuai ahi. Thau a pau chiang in i leimuk in a ut louhlouh a maitang phat phelphul a, a nuam hetkei. A sunglam lah a sou bubulh ngal a. Huai tuh nuclear reactor sang a le lauhhuai zaw ahi. Huai kia hilou, 'fund pe nawnlou di' peuh chi'a public notice khawng bawl zomah. Katerese! Govt. in, "Nou lawi, UG supporter ngen nei ve uale maw" chia hong topkhiak vek louh hampha hinatel hang e!

Gen ngamlouh No. 3: Zogam.com saina in panel discussion piching tak Lamka ah sai in om. Reformation chih khawng hon gen kha uh. Hoih lawtel. Laplou dek ikei ua hia. Huui lai (90s) a ka chihchih lai in n'on chihpih utkei ua eive, va chih khengkhang nadan lah omkei ven. Zekai lam tuh ihi via vua. Nak gen hak law lam. Huai eivoi 'second half ah i pan sek uh' ka chihchih. I gen kha dek khongkhong ua, nuam himhim.

Gen ngamlouh No. 4: Short term leh long term kikal. Bill 3 te kha short term dan a ngai ihi di uh, huchi dan deuh ngen in i gen ua. Long term kha 'separate administration'. Chiang geih abang na a 'separate administration' kha ambiguous sa hiveng aw. (Zogam.com panel discussion ah Pu Pumzathang in le huchi sa ahihdan a genkha). Indian constitution nuai ah 'separate administration' kichi a omkei. State ahihke'h UT higeih lel.

Ahi a, a short term kia le buaipih lua hilou ihi u? Focus kaih chiang hun ta ka chi, ke'n zaw. Because we don't have enough resources and patience for a long drawn movement. I zawng lua uh. Bandh nikhat om lele ngawl thei chiang ihi ua, huchia movement kaihsawt duatduat di i nei theikei uh. We simply cannot afford it! Huaiziak a, i tha neih lailai (i hat pai fefu zoh lailai) a bangtan hiam i lamtut keileh maban lametna sang in kimahukna hong piang zaw ding in ka mu tlats. Ka chih sek bang in, huai bill 3 te tuh a 'immediate cause' ahi.

Indian movement ah zil di hoihpi om: 1857 kum a British galkap pawl te'n thautang bawngthau a zut (greased cartridge) hon zat laizang uleh India te'n nak kih law mahmah unchin, a sap te uh bang hon kaplum zezen uh. Huchia, Indian independence movement hong kipan taktak dan a ngaih ahi. Huai tan tuh a chiang a. Hilele, Indian history himhim ah, 'retraction of the greased cartridges' kichi gen khak ahi ngeikei.

Omdan tak bel, huai thaunilh meitang te'n kiphinna hon puaksuah kha phaze nak sak law dan uh eive. Eilak ah leng, Manipur nuai a om nuam isaklouhna sawt law ta, hichibang kiphin dok theihna di lampi hong omleh i chihchih lai a bill 3 te'n lampi hon hong. Luang 9 te'n meipi hon sem. Hilele, eilawi in a 'greased cartridge' (3 bills) te kia buai a buaipih. India te'n huai thautang te zat nawnlouh di kia phu le uh zaw ni khat a le phuzou law di uh e. Hilele, they saw the bigger picture and never mentioned the cartridges ever again.

Hiai sang a separate administration (U.T.) phutna ding opportunity hoihzaw Pathian in hon bawlsak lailai leh tuh mite'n, i Pathian uh le "a fair kei lua" hon chihsak ta ngeingei di uh.

Manipur Bhavan a le i tun theihlouh pi ua... Katerese maizen!

28102015/1153/wed/ptpl-wb

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.