Ka Pa Khualzinna Leh Kei Hinkhua

KA PA KHUALZINNA LEH KEI HINKHUA
By Thangkhanlal Ngaihte, Columnist Zogam.com

thangkhanlal

Hiai ka pa’ hinkhaw’ laibu, ‘Ka Khualzinna’ ka veel in kasim suak sisip a, kuamah sukbuai louh a daaitak a  ka sim chiang in ngaihtuahna leh feeling tuamtuam in hon buak hi. Khat veivei genthei leh hehpih huai kisak na, Pathian leh a mite tung a lungdam luatna, nuihzat luatna, apaisa it-le-ngaih te ngaihtuah a lungleenna, chihte’n aban in hon buak thei hi.

Ka pa hi vual phalou bang in ana om mahleh aphakna tantan a mifel, thil geelsiam leh pil mahmah ahi chih kei muhdan ahi. Akhut gelh bang ahoih mahmah a, katheih tuung apan in niteng in diary bang gelh gige zou hi. Huaiziak in, alaibu le asim anuam a, ani-akha bangle thei gegeih ahihman in hiai laibu a thil tung kigelh te muanhuai mahmah ding hi.

Ahi a, hiai laibu inkuan tanchin ahi kei a, amah hinkhaw’ tangthu le ahikei a, Pathian gam na saptuam tungtawna ana sepna te record hizaw in ka ngaihtuah hi. Huaiziak in Pathian thu hi in politics leh khotang thu chihte tamlou a, huan thuhilhna thu, comments leh ngaihdan le tam hetlou hi.

Hita mahleh, kasim suksuk chiang in keibang, amah sang a laile sau zawtham sim, pil bangle kisa sim himah leng, keimah leh ka inkuan tangthu khawng bangmah ana theilou kahi chih ka musuah a, hiai laibu manpha kasa hi. Hiai laibu kasim zoh a kalungsim a honglang lianpeen chu hampha kisakna ahi. Pathian vualzawlna ziak in ka inkuan un ka om nana uah mite deihsakna leh itna katang ua, kisa thei a kiliansak di vual hilou kahi chih ka musuah thak hi.

II
Kei Lawibual a 1975 a piang kahi a, ka pian zoh a khosik/chisa a si dektak, asuun-azaan a tuivot a hon daap ua, huainung a damsuah kahi chih hon hilhdan uh ahi. Ka pa school-pu ahihkei leh Pastor ahih man in mi nautang lak ah akizang pawl in ki omtou a, hilele khosak na lam ah kizawng mahmah hi. Lawibual ah bel vual enluatna ka thei kholkei a, hilele Bukpi ah bel radio, bicycle leh guiter neite khawng kana eng mahmah kha hi. Radio bang chu manglam khawng a ki manman mai!! Khatvei vei inveeng Pumsuan te inn ah radio kava ngai zel a, Pu (L) Pumzamung te inn ah guitar tumnuam in va kihoh zel a, cycle bel ka papi Thuamzathangte a khawng kituang khazel hi. Tape record, huailai in Tahaan (Burma) apan te atam mahmah a, hilele huaibel lamet phakdia kikoih lou, deih di’n le ki en vetlou hi. Nitak chianga tangval hon kholak a vaak, a tape record uh ngaih tatak a play kawmte khawng inn apan ana kingai a, kilung kim le himai. Lengtong te lasak te leh S. Chingnu’ a Selung geel nawn in chihkhawng huaidan a kithei le ahimai. School bang ah le a fee ahun a pezou lou, dinkhiak sak a om pawl in kipang kha zezeuh hi. Lawibual leh Bukpi ah ka inntung uh keh naak thei mahmah a, laap-inn leh bii-inn khawng ahihman in, zaankal khawng a thoh ngai gige; hiai hi nuam kasak louh peente laka khat ahi.

Hileleng Pathian in amite amau dinmun dungzui a khosak siamna, ki adjust theihna, hon pia a, ka nu-le-pa lak ah hiai kadeih, hon leisak un, chi a kiphin leh kap a ka omlam kathei ngei kholkei hi. Pa te toh lawm bang a kithuah chih ana om khakei a, kei bang in ka pa zahtak leh lauh in kana lauhthoh kha nilouh hi. I deih le kigen ngam mahmah lou. Lawibual a teenlai in sam asau chiang in ka pa’n hon tansak sek a, chiing tutna a kitu hiven, ka khe khawng ahon siikkhak chiang bang inle ‘non sikkha’ le kichi ngamlou hitel dan ahi. Khatvei lah Lawibual mah ah pistol’ lem, kep a kappuak theihte kithang mahmah hiveen, nitak khat Biakinn kikhop lai in a veranda ah lawi upa ka Puthang lawi in hon tawisak ua, a keep omlou ahi meek in hon chi ua, ka meek leh hong puakzoi. Kapa’n inn tun a hontai, kikap. Lulun in a agen bang in pichin nung khawng a ki maingal pan in aki omkha a, hinkhua paisa a thilpoi khat hi’n ka ngaihtuah hi.

Ka pa toh ka kithuah khakna uh tutan a ka mitkha a omlai te lak a khat ahihleh Lawibual a lougiak a ka kuanlai uh chihbang; beguul khawng buuk geei a jaam te apan kilou in kihuan ngal, lim petmah. Singpi san, akhum, chihbang special kisa mahmah. Bukpi ah le louvaat khawng in ka kuankhawm ua, ann-tuun in buh toh kawl tutui (kurtai) khawng kipaw zel a, lim kisa lawtel. Khatvei ka pa toh Bukpi apan Thanlon kileh in kava hoh ua, Thanlon bazar ah bang naduh peen honchi a, ken lengthei (pineapple) duh peen. Huai nezou Helvei lampi shortcut tawn in kongkik nawn ua, chihleh Tipaimukh Road tunsuk tak achu kei bahgawp ta. Aman lah phawk mahmah lou ahih chia atawp a “ana pai aw, kong khawl zek di” chi a katut suk leh hong nui a, sawtlou khawl in kapai nawn ua, inn bel katung zousaam ua, hilele nitak a khe khamnat na salua a kap, chihkhawng ahi.

Pathian in honna pumkep ahi ngei dia, laisinna lam ah ka unau un koumau khomchiat in class ah asanglam in kipang tou den a, heutute deihsakna kingah den hi. Bukpi ah Govt. School ah kikai a, heutu ginom tatak nuai ah lai kisim kha hi. Hon heukha te lak ah Pute T. Thawngzathang, K. Dongzalam, G. Gougin, Kaizavum, T. Kaikhosiam, N. Nengsong, Liankithang leh Headmaster T. Jamkhogin chihte bang ka mitkha ah thaam theilai hi. Abiik in Pu Liankithang in text book a English word te a lehna (translation) hon hilh gige a, word-meaning kidong hi deuh gige, huai in akhonung in English language ah foundation hoihtak honna pia ahi chih ka musuah hi. Amaute bangzah hiam in honna sihsan ta uhi. Bukpi High School a class VIII kumkim tan chauh kaiman in, June kha in ka pa toh Lamka ah kazin ua, Ebenezer Academy ah Class VIII kava join hi. Kum kim paisa a note te lawmpa John Mung apan in ka copy charchar a, Mid-term exam masa ah 6th position kava la a, exam nawn in 3rd position katung a, final examination ah 2nd position katung hi. Akum nawn in, kumtawp school annual function ah hundang a kihih ngeilou Best Student Award, pasal leh numei khattuak selection abawl ua, kei pasal ah hon select ua, Rev. T. Jam Kho Thang, Executive Secretary, Evangelical Convention Church (ECC) in Holy Bible (Easy-to-read version) hon present hi. Huai Bible ka deihthoh a, kasim suak sisip a, tutan kanei lai hi. Anung in Class XI leh XII Churachandpur Government College ah kakai a, huaizou in thil lamdang tak hong om in, Pu Dr. H. Kamkhenthang leh John K. Ngaihte te’ deihsakna toh Chandigarh a DAV College ah kalawm Thang Khan Lal Tomging toh kava kai khamawk uhi. Ka jawl Thang Khan Lal toh ka tangthu te ubel hundang ah suut na di hun hong om ngei in the chih lamen ni. Huai apan graduate zou in Lamka ah Children’s Training School ah Geography teacher kum nga sung kaseem a, huaisung mah in The Sangai Express newspaper  ah Correspondent in kaseem a, Sunday teng in column, “Lamka Impressions” kichi kagelh zela, huaite khit in JNU-Delhi a MA/Mphil sinthak in tu’n bel sepna nei in, laigelh ah le national level newspaper leh journal tekhawng ah I laigelh kisuah ta mawk hi. I pianna, ikhan khiakdan toh et in alamdang achihlouh theihkei.

III
Ka pianna nu’n hon sihsan hun in keile inn a om kahi. Huai nitak light apai kei a, amial mahmah hi. Thakhat a kipuk a, hong buaisiat tak in kanau Thangboi toh doctor naipeen, Pu Chhawnvung va phawng di’n katai suk ua, insawng tung a teeng ahihman un sawt pi sap nilouh angai hi. Ka taisuk kawm unle lametna neilou kahi dia, ‘Toupa nikhat beek’ chihkia ka lungsim ah a om hi. Kisiikna, ahaksa kia thuakkha, atate sepgah neman hetlou, kachih chian kisuanlahna leh ki mohsakna in kadim hi. Kakik touh un hospital lam ah ana paitou vek ua, insung mial lak ah a awng heuhou a, hospital lamzuan a kapai touh uleh public ground sak ah insakpa Pu Khamtual toh ka kituak ua, kanu sita chih hon gen a, huaizoh phet in gari hongtai suk, kap kheukhou zakdi a omngal hi. Mangngilh ngei in om kenteh.

Anung lam a ka Ulian in hon sihsan inlah kei Delhi a om, JNU a MA (Political Science) sin panphet kahi. Kanau Chingboi in a mobile phone honpia a, huai tawi a nitak dinner ne di chi a ka hostel room apan ka pawtkhiak leh sms hong ging a, ka etleh Umawi, K. Vungzamawi apan ahi. News flash dan ahi a, Vengnuam Biakinn ah sepaihte’n thaukap, Thawngkhanlian si, chih kigelh hi. Ka khawl dedu a, midang huai min nei a om dia aw chihkhawng ngaihtuah in inlam ka phone sawm chian ka through kei a, huchi kal ah kanau Chingboi in asepna Fortis Hospital apan hon phone a, akhase mahmah hi. Athu ka theihchian tak un Joy Thanglian in hong delh a, amah toh ka Uchin te quarter, EBCC Delhi, Dwarka zuan in katai pheita uhi. Delhi mipite hon itpih dan, azan azan a hong paikhawm a hong zanhah pih te thupi kasa.

Chandigarh a laisim a ka omsung bang in insung khosak haksa mahmah a, hilele ka nu leh ka Ulian bang in, abiik in hon support mahmah uhi. Khatvei ka houlimna uah ka nu’n damthei lou, BP problem khawng nei ahihdan leh, bangteng hileh kou atate lianvekta, alungmuang ahihdan hon gen a, tutan a ka ngaihtuah khak chian ka khase lai hi. Ka Ulian lah inn ngaktu, inteek pan zou gige peen, ahi a, JNU kalut ma in Journalism entrance adi interview ah kakia a, ka ut gige hia, kachin zohlouh poi ana sakdan agen a, tutan ka thei gige lai hi. Ka nu leh ka Ulian te sihna apan a ka ngaihtuah leh zilkhiak te bangzah vei hiam Sangai Express leh Statesman newspaper te ah kana gelh a, keilam ah puaksiamna bangtan hiam ah hontun uhi.

Khovel a nam lak a ana pil masa Greek te’n ‘We suffer our way to wisdom’ ana chi ua, huchia khovel a haksatna ituah te mah in thil hon theisiam sak, pilna honpia ana hi a, tuchiang in chu thil theihsiamna nei deuhta hi’n ka kithei mah hi. Ka pa’ laibu apan in ka ngaihtuah phaklouh haksatna ana tuahte khawng ka theihbeh a, manpha kasa mahmah. Atung a kagen ka pianna nu leh ka Ulian te sihna video te ka etkik chiang in hichi teng lak a le aheutu hihna keem bit, a composure lost lou a pasal tak a a om ka mu a, ngaihsang huai leh phaklouh gimnam kasa. Hiaiteng nung in Pathian in koute hon it leh ka pa panpih tu di, nu thak, kizen leh nasep taima petmah, ahon pe zawmah a, hiaisang a thilpiak thupi zaw om di’n ka gingta kei hi.

IV
Ahi alah, ka pa mihinzia leh hinkhua, khohei leh kampau te ka ngaihtuah chiang in akhanvual, aseppih te sang a ahoihzaw, kipe zouzaw, haatzaw chihna di kathei hetkei hi. Abiik in kampau leh mitoh kisaina ah, awnem deuh, nuihmai deuh leh dohzou zawdeuh in omthei leh kana chih hun bang atam mahmah sam hi. Midang sanga hoihzawkna nei hetlou hinapi, Pathian in amah leh atate hon domsang a, khota neuchik apan India tualpi gentaak louh America khawng a siamna sin a, kizang thei a hon bawl khiak mawk bangziak ahi dia?
Pathian thilgeel, nasep leh vualzawlna te mihing theihna a theihsiam a, hilhchet zohdi hilou hi. Hilele, hiai atung a dotna tam veitak ka kidot nung a ka lungsim a hong taam tuh hiai ahi: Hiai laibu a kigen bang in  nasepna/neekzonna toh kisai in ka pa Government teacher leh Saptuam nasep kikal ah deihtel theihna, choice piak in ana om hi. Kei dinmun dia ka kingaihtuah chiang in government a sepna di le amah vanget le hilou, offer hong om mai ahihna ah Pathian pina chi a ki siamtan maitheih law didan ahi. Hileleng, a lungtang a Pathian thu hong ging peen nelhsiah lou a zui in choice ana bawl hi. Huai hun a deihteelna ana bawl peen Pathian deihlam deihteelna ana hi ahi di chih ka ngaihdan ahi. Tehkak theihvual hikei mahleh Bible a I muh bang in Mosi leh Solomon kiang bang ah le Pathian in deihteel theihna ana pia a, Pathian mah beel a, amah deihlam deih ana teel ziak un Pathian in angetlouh teng nangawn utoh vualzawlna in ana vuk hi. Hichibang a poimoh huntak, decisive moments te a Pathian deihlam mah chi a, Pathian mah ana beel te Pathian inle gum mai, ahoihlouhna te uh le khuhsak mai, vualzawl na vukkhum mai ahi, chih ka gintak dan ahi. Thildang hilou, huai Pathian deihdan deihtelna khatvei ana bawlkhak ziak a vualzawlna luangkhia kou atate tanpha inle ana tang a, phulouh a tawisang a ki om ahi di chih ka gintak dan leh ka pomdan ahi.

(Hiai laigelh, kapa Rev. S. Ginjam in saptuam tungtawn a Pathian na sem a ana khualzinna laibu sung apan lakkhiak ahi. Hiai Paite pau a kigelh laibu 'Ka Khualzinna', June 20, 2015 chiang in Lamka ah honkhiakna neih dia geel ahi.)

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.