Naupiang ding noh hunta

Naupiang ding noh hunta

Ninglun Hanghal

ninglunhanghal

A paisa July kha lailak vel a Delhi Zomi Human Rights Foundation te saina a UPF Makai te toh houlim na – interactive session hun neihna ah , solkal toh UPF/KNO kihou na pen paihoih zel in masawn mahmah chih ahi, “naupiang ding” ngak ta chih dan hi a theih ahi. Huai hun ah Pu Lamkhanpiang in agen, “naupaita ahihleh anoh na om thei lou ding hiam” chih question abawl pen dik kasa mahmah hi. Ahimah ahi, hun pen hichi a liam toutou mai theiding dinmun ah ki om gige ahih na ah, a nohna om theih leh hoih mahmah ding hi. Hiai a nohna peen bang chi noh ding , anohna damdoi ding bang hi hiam chih ahi nawn hi.

Huanah, noh kei mawk leng itheih sa vek uh mah bang in , solkal kinawh het lou mah ding ahi. Hiai hon kaikhawm un, huai hon hih phot un chih te kha “delay tactics” hi-in ka mu hi. Anoh theih na ding a poimoh khat ahih leh, UPF leh KNO te thukhat/ munkhat a din ding – hiai pen min khat kituak tak a neih ding ahi. Hiai “min khat” a idin theihlouh pen uh “stumbling block” lian pen ahi chi leng ikhial kei ding. “Nupiang nailou amin ding kiphuak ngei lou” chih paunak a kiza mun sim a, hiai pen mun chih mual chih, a context leh a hun, amun leh thu a zil a zat theih leh theih louh na mun ding om ding in ngaihtuahna hon piangsak hi. Etsakna ding in 2015 kum in Manipur CM Okram Ibobi in thakhat thu in district sagih hon satkhe hiau hi. Aban ah kua man bang mah gen beh/ gen leh sak om non lou mai hi. Unau nagate kipan dek sek le uh leng hi taktak thei non lou hi. Hiai district thak te “gamgi – territory” gen leh giit-khiat om tuan sese lou hi. A district pen piang masa in a ban amah leh amah a awl ahong om tou ( hong kisizing) lellel hi. Hiai in bang hon ensak thei hiam ichih leh, a min toh district piang khe khawm ahi. Ibobi in “district sagih” ka bawl ding chi nilouh phot leh, piang lou/ omlou ding ahi. A kalh thei a subuai thei tampi om ding ban ah, a khong nung a buai na ding tampi suveng khin hi.

Hiai 2015 incident enkik leng “naupiang ding” nohna in a min ding phuak khom leng baihlam deuh ding in gintak huai hi. Hiai ding in public consultation tamveipi neih leng akul lotel khol kei a , KNO leh UPF ten kituak tak in , heutu tuamtuam, tribe based heutu te toh tukhawm in gen khawm le uh ahithei lou diing om lou ding hi. Min ah kimin phot leng huai in maban ding tampi subaihlam/ sulamjang tuan mahmah ding ahi. Shakespeare in “what is in a name” ana chih in thutampi gen hi. Min ah bang aom a ? Om tham ahi, huai jiak mah a UPF leh KNO ( eimite) kibuai mah ahi. Min a buai lou ichih laiteng zuau gen kihi ding ahi. Huai jiak mah tak a “Min” mah buai pih masa leng “a well beginning is half done” hong hi ding ahi. Solkal a ding ale baih lam deuh ding a, kihou na le kindeuh ding hi. Chiang kuang lou, identity leh hih na “explaination” bawl khop leng hun tampi tha tampi a thawna ki subei ding / subei khin hi.

Explaination leh hilchet na hiam bawl nilouh lou in , hiai ahi ka deih uh, hia ahi ka gen uh, chi in ding thei leng “naupiang ding noh na hoih tak ahi ding” - XYZ Territorial Council – chih pah mai ding ahi. Min pen ahih leh a khonung a le khek theih hilai ahi. Gen tam jiak hiam, kikup tam jiaka leng hong piang ding hikhollou hi. Khozang a gen a nasa tak a kikup vak theih leng hikhollou hi ding hi. Apoimoh peen ahih leh UPF, KNO leh heutu tuam tuam, advisor te tukhawm in “min khat” ki hou lem le uh, maban ding tampi zohsa himai ding ahi.

Solkal in tuhun ahon bildoh laitak ahi chih igen uh mahbang in hiai hun bang chi bang a ‘advantage' lak ding chih ahi. Advantage ilak theih kei leh , khah suah theih ahi. Hiai government, huai government chih pen gen nilouh leng hun manpha ki chan thei hi. Solkal ichih pawl khat hong hat ding pawl khat dang khat hong haat zel ding ahih na ah , hiai hunpen khah suah louh ahoih ding. Hun kichi a manpha mahmah khat ahi. Kikhel chih khat omthei ahih na ah, pilvan ngai mahmah hi. 3 bills protest apat in leng zil khiak / zil ding tampi om hi. Unau Naga ten hun manpha taktak ana khah suah ta ua, tutan in gen khin thei lou, zou thei lou in om uh hi. A thu leh laa pen leng dau gop in , nget aneih peumah uh , negotiation a bawl peuh mah uh hithei ding omlou sim dan ngen in om thei mawk hi. Himah leh kong hong kihong thak in 2015 August a pat in Naga issue pen hong thak non hi- solkal thak dng zui in – hiai pen amau a ding inleng hun tawp na hita ding hi. Huchih dung zui in eilam ah leng solkal , Naga issue suk bei ut na jiak in, eilamte leng hon hungaih uh hi.

Tuni august 5 in center in Constitution Article 370 Jammu & Kashmir special status sukbei a UT bang zahhiam suah sawm hi. Huchi ahih leh, Nagaland ah leng bang hiam thukhat hong kisat ngei dinga gintak ahi. Interlocutor RN Ravi pen Nagaland Governor dia guan ahih toh kiton in Centre solkal in banghiam thukhat plan neisa hingei ding chih haih vual louh ahi. Nagaland a thuthak hong kisat leh , Manipur leng hon peh kha kei ding chih louh theih louh ahi.

Hun poimoh tak a ding ihi uh. Hun hoihtak leng hithei, hun hoihlou tak leng hithei- eimah khut a om ahi. Hun hoih tak leng suah theih, hun hoihlou tak leng suah theih dinmun leng ahi. Jammu leh Kashmir pen gam buai gige ahi a, mahni kivai puak zoulou khat suak uhi. Huchi mah bang in Center in “nou kivai hawm zoulou” nahih uh leh chi a “khenzaak ziau” mai ahi. Huaibang in ei singtangmite, Manipur ate adiakin buai gige, min khat aleng ding thei lou, kituak thei loute, mahni a le kivai hawm thei lou na hih uh leh, hichi in hih ni, chi a center in amau deih bang a vai hon hawm khak ding uh lau huai hi. A poimoh pen ahih leh UPF leh KNO , nam heutu te kihou tuak a demand min khat a kituak tak din khawm poimoh mahmah ahi. Hiai pen anohna hoih tak ahih banah, tu dinmun a banghiam hong om thei ding dinmun ah panmun hoih tak ahong hi ding hi. Documentation, gamgi chih te, a piankhit chiang in hihtheih tham ahi, apoimoh masa hilou hial hi. Ice-breaking poimoh masa hi– eikal a hon liah gige pen subei phot leng, aban hong mavang tuan mahmah ding hi.

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.