Bang chi dan a Territorial Council chih hong om non a hiam?

Territorial chih kammal jiak a Manipur a sousang nung in , bang chi dan a Territory/ Territorial council chih hong om non a hiam?

By Ninglun Hanghal

ninglunhanghal

Tulai in “territorial council” chih a hong gin toh kiton in political discussion , political discourse ah hiai thumal (term) peen Manipur ah kihoulimna pii pen ahi hi. Hiai tungtang ahih leh ZRO heututen tunai a kiginning May 5 a Lamka a interactive program neihna ah leng gen uh a .Hiai ‘arrangement’ peen Centre solkal in UPF-KNO toh kihouna a ‘proposed’ uh chih leng ahi a, huai dungzui in hiai arrangement diing a leng ki sak kholh na nasa tak paitou lellel chih ahi.

Territorial Council chih peen Manipur Naga area a diing a proposed leng ahi hi. UNC te slogan “alternative arrangement” dungzui a hong ki evolve ahi a. NSCN (IM) toh Government kihou na in zoh lam nawt ta chih jiak a hong ki “genkhia ” leng ahi. NSCN ( IM) te toh solkal kihou na peen , media report dungzui in parliament session nawn ma ngei a zoh siang diing chih ahi. Territorial council peen “alternative arrangement” taang a ding a Naga area a proposed ahih dungzui in “a dangteng” ah leng “territorial council” chih hong ki proposed hingei diing a gintak ahi.

UPF-KNO te solkal toh ki hou na progress mahmah hi chih theih hi. Hiai peen pahtakhuai in encouraging mah mah. Hiai bang a paitouh leh maban vang mahmah ding a hoih tou zeel dinghi. Public consultation bang nei thei chih chiang in siatlam sang in hoihlam a nawtzo himhim chihtheih ahi.

Political discourse / discussion teng ah eilam te’n I gen pansan/ etton peen uh Nagate ahi. Hiai peen alou thei lou mah leeng ahi a, a naipeen leh theih peen innvengte ahih man un kigen kha lou theilou mah leeng ahi ding a. Innvengte sut louh theih lou, innvengte “influence” omlou thei lou leeng ahi.

Huchih mah bang in solkal in leeng hiai ahaih kei a , huaijiak mah in tu a territorial council bang leeng a mau a “zawitawn” in hong ki proposed ahi chi leeng khial kei leh kilawm. Hiai peen Nagaland te hilou in Manipur a Nagate gen na ahi. Banah Kuki – CSOs, Traditional bodies/ Rights te hah pan na jiak in Solkal in leeng “Nagate kia lou nam dang leeng om ahi" chih a haih kei uh hi. Huailou in NSCN (IM) kihou na peen Kuki ethnic cleansing abawl jiak un a dinmun uh ke niam mahmah in hiai pen NSCN(IM) te drawback lian mahmah khat uh leng ahihi.

Nagate base a ei “political dinmun” – survival I chi hia, igen naak sek pen ah hiai ngaihtuah tham khat om hi. Nagaland Nagate leh Manipur Nagate dinmun leh “issue” uh ki bang lou hi. Huai ahih man in Nagate ichih veu uh peen koisan/ koimun a Nagate gen ihi uh hiam chih leng chian kul hi. Huan ah, a political movement NSCN-IM makaih a peace negotiation neihna ah sovereignty chih peen “telnawn lou” ding chih ahi. Hiai in agen ahih leh “Nagaland pen Nagaland hiding in, Manipur pen Manipur hi diing chih na ahi. Huaijiak in khen siam kuul diing ahi- Nagaland hiam igen uh ahih keileh Manipur ( a Nagate) ? UNC in NSCN(IM) toh solkal kihou na ah amau adiing biik telkha non lou chih thei in alternative arrangement hon tang kou pih in, kou “Manipur Nagate” a diing in bang om thei diing hiam, bang loh diing , chihna ahi. Tuin “territorial council” chih peen a hon proposed uh hi. A proposed tu pen solkal hi ngei diing agin taak ahi. A tom in gen leeng, “Naga solution peen “ Manipur a Nagate a diing , hiai bang din mun ah bang ahi thei dia chih ahi.

Itheihsa, a kigen mun peen khat nawn ahih leh , Manipur solkal ahi. UPF-KNO talks peen Tripartite ahi a, NSCN-IM peen direct talks chih ahi. Himah leh , NSCN-IM talks peen a lohching lotuan kei hi. Anawn khat ahih leh, Manipur solkal in “political talks” progress peen hon dal/ doudal ahi. Lamka a Kiginni a ZRO meet ngei ah leeng , heutu ten , Interlocutor hong zin na diing tung tang a, Manipur solkal in “response” pe lou in “tactics” play chih hong gen uh hi. A hi a , interlocutor in serious tak a ngetna/ request bawl hiam?” huan ah, centre le state a BJP government hi a , hiai bang ngetna ( om ahih leh) bangchi dan a kinawl khin thei hiam ?

Peace Talk tungtang , “territorial” demand chih te ah Phaijang miten’ intellectual leh right thinking common citizen te support mu uh hi. Bangjiak hiam chih leh, “identity based politics” peen tuhun in “kikheel” mahmah tahi. Hiai “Naga Territorial Council” chih kam mal bang , a Naga hilou te a diing in zaakthadah huai mah ahi. State khat , gam khat sung a bang chi dan a “ki hui tuam diing” bangjiak a ki “huituam sese diing” chih mimal ngaih dan maimai in leeng problematic mah ahi.

Enkik leng, 2001 a Vajpayee government lai in NSCN-IM toh Solkal kihou na a thukim na khat ah “territorial” chih kammal atel jiakin Manipur Phaijang puakjaak in mitam pi in sih loh hi. Huai apan in “without territorial limit” chih pen ki lakhia hi. Territory, Territorial chih kammal peen itheihsa mah bang in Manipur phaijang ah election slogan thupi peen leh , civil society te slogan ngaih peen ahi.

Ahih leh tua bang chidan a “territory- territorial” chih kam mal pen hong ging non zeel a hiam ?

Manipur singtang mite kituak lou leh ki tuak ngei lou diing chih peen Solkal in thei mahmah hi. Banah "territory" chih kammal peen Manipur phaijang ah "sensitive" mahmah ahi chih athei chian mahmah uh hi. Phaijang kia lou in singtangmite kaal ah leng "territory" chih peen a sensitive mah mah hi. Kuki-Naga buai na lel leng hiai mah hi lou hiam?. Ahih leh " territory/ territorial council hong ki propose peen "ground test" experiment na lel ahi diam ? 2001 kum a bang in, bang re-action om hiam chi a ‘ze-et na' ahi lel diam ?

Tu a territorial council ki propose peen tungtang ahih leh, Naga te peen Nagaland pansan diing chih dan ahi. Hiai peen lung kim ding uh hia chih kithei nailou. Eilam ( UPF-KNO) in kua pansan diing ? Mizoram maw ? Ut taktak di maw ? Hiai ah geo-physique leeng ngaih tuah ngai hi. Mizoram ten hon “ngai” di himah le uh Aizawl peen tun haksa leh gam la lodeuh lou di hia ? Banah Imphal a niteng a Lamka apan gari ( private ngen hilai) kileh hehu te maimai in leng gen nei mai lou hiam ?

State khat om sa, huai ah state dang a pan a “nam” khat, ahih keileh tribe bangjah hiam in “office va nei” diing chih pen le chu practical khol lou. A hihtheih na diing khat ahih leh hiai “territorial council” hong kigen peen kha Naga context a “Pan Naga Body” a hi a “Economic / Financial Package” ahi hi, huai jiak in bel Kohima ah “office” khat chu om thei sam mah in te. Himahleh Nagaland mah ah leng “backward area" om veve in eastern Nagaland in “state tuam” demand nei uh hi. Huai kawm kaal ah Manipur Nagate bang jahta in ana huai diing uam chih gen hak mahmah hi.

Bangteng hi leh , theih dia hoih khat ahih leh, tua government peen RSS thuneih na BJP government ahi. Singtang mite “promote” sawm na thupi a nei mah uh ahi. A jiak / Intention peen itheih vek agintaak huai. State government BJP ahi a , pahijang mite toh leng sahkhua lamah ki naih deuh uhi. Centre in state government "ngaihdan' la lou in nasem taktak na diing hiam ? State sovereign khat Centre a paipel thei/ ngam ding uam ?

Media report tungtawn ngen in mipite’n hiai “Political talks leh dinmun te hong ki thei hi. Tunai in RN Ravi in Media tungtawn in NSCN-IM talks peen zouthei ding mun hileh kilawm in gen in , Manipur Nagate a ding tan pha hon gen hi. Huchi mah bang in Media report tungtawn in Kiren Rijiju ( Home Minister) in Naga Talks zoh hun diing kigen thei lou chih nawn hi. Naga talks pen a Naga mipiten a negotiation detail leh bang tak hihiam chih thei lou uh hi. A kihou na peen uh public a hiai teng ahi chih concrete takin kuaman thei lou hi.

Hiai pen ei ki suklungkiat na diing ahi kei a , progress tak a ipai lai in hiaite leng ngaih tuah khom zel in paitou leng chih na hi. Bang hiam concrete deuh ahih kei leh , tunung chiang in BJP government hong bei leh bang chi diing chih tan ngaihtuah ngai hi. Identity ah ibuai kei chi leng zuau gen ihi diing. Territory nei ding hi leng bang min phuak diing chih gen kei mah leng I ngaih tuah pi peen khat uh ahi. Kuki-Zomi unified area chi leng a himai lou maw?.

Himah leh Identity based politics peen in sawt daih lou diing. Igen samah bang in identity based politics peen in moral support leh intellectual support om lou diing hi. Kum 50s lai hiam , 70s ma tan khongin hiai peen “relevant” maithei hi. Himah leh tu in hiai pen in i uap hon su neu diing hi. Nagate “Naga” a kichih jiak ua adang ten le “nam min khat” neih teitei ding chih na om lou hi. Mi “hihdan” I etton sung teng a hoih lam hituan lou ding hi. Nam dang identity a pan mahni identity form ding hilou in, mahni identity peen mahni hihna apan suak ahih diing ahi. Administration paidan Bodo te a chih bang va etkhiak leh va etton diing mah ahi. Himah leh “Bodo te Bodo” kichi Naga te Naga kichih jiak a eilam peen in ahi thei lou pi nasatak a kisak mawk ding pen haihuai ding hi. Chimai leng Bodo te bang leeng “nam gilou” chih a theih a om uh chi leng gen khial kei ding.

Theihnawn ding khat ahih leh, BJP government peen in Look East / Act East policy peen naak tak in bohzui hi. Naga toh Solkal kihou na peen leng hiai endeuh a negotiation leh proposed bawl ahi hi, etsakna diin " pan naga body - for culture, economic packages" etc. Act/Look east peen economic perspective leh economic vision ahi a, huai ah “NE is the gateway to SE Asia” chih slogan khat ahi chih itheih vek uh a gintaak huai. Hiai “gateway” peen Act East economic vision leh strategy sepsuah leh tangtung theih na di a “a lampi poimoh khat ahi”. Hiai kawm kaal ah bang chi in ei “relevance” I emphasize leh I assert thei diing ua chih a hong poimoh mahmah diing hi. Gateway to south east Asia lampi gei a tengte ihong hih lel maimah diing uh ginlah huai lou hial ahi.

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.