Rural apan Urban akivaipuak hunta

Rural apan Urban akivaipuak hunta
By Ninglun Hanghal

ninglunhanghal

State capital Imphal baan a Manipur ah district lak a masawn peen akigen leh second capital chia kithei Churachandpur district ahi. Hiai district headquarter munpi Lamka luut touhna diing mun ah Khristian sahkhua kum zaa phak na chiamteh na welcome gate om hi. Atangpi a ngaihtuah in kum zaa vaal bang "mial apan vaakna- gam changkang" hita chih etsakna ding biik hileh kilawm hi.

Khosung manoh in paitou zeel leng, kum bangzah hiam paita apan sepaih te munpi hoihtak , chiamteh na thupi deuh tak ana om pah hi. Hiai peeh tunai deuh a hong ki bawlhoih deuh diak ahi. Sepaih leh security lam a poimoh na uang deuh deuh a hi diam ?

Mihing population pung mah mah in tuibuang ah bazaar thupitak leeng hong om hi. Inn leh dawr dim touh phit phet hi. Bazaar mun peen ah van chikim – meh , silh leh teen leh thildangdang tulai mipi poimoh diing tuam tuam om hi. Solkal in hiai mun te hoih tak a "sizing" a bawl a hi diam? Forest gate peen nidang in munpi khat hi a theih in om mah leh tuin a om lam leng ki thei lou ( om non lou) a bang hi – singkhuah sau gate ki khai suk leh ki khai thou peen leng om nawn lou hileh ki lawm. Apoimoh nawn lou adiam ahih kei leh vaihawm na lam a kikhek na om a hi diam.

Lamka- Teddim road tou peen hiai district a dia commercial centre leh mun poimoh peen, Churachandpur / Lamka chih kigen chiang a hiai mun hipeen mai ahi. A bul ah Sepaihte mah om pah zeel hi. Light House kichi nidang a luun mahmah leh, mipi te adia entertainment munpi peen tu in sepaih teen luah uh hi. Bang tan luah diing uh hiam ? Sepaih te mah poimoh leh tampeen mai hi. Hiai in society dinmun siatdan leeng hon theisak hi.

Lampi dung ah sazuak pung mah mah hi. Lamkiang nai thei peen ah ki zuak a , khen khat bang in sem kawm hial uh hi. Banah, lampi dung teng ah second hand in dim hi. Aban ah a zuak thei teng in Petrol / thautui zuak kawm( legal hia legal lou), Gari bawlte/ workshop te atuam deuhin chihle om tuan lou, ki 'mix' vek. New Bazaar peen luun mah mah a, hiai ah a diak in "van chi kim" ki zuak in avek in "hiai lam deuh kizuak na" chih om tuan lou in om khawm vek mai hi. Khua laizangtak ah Bus khawl na mun pi leeng om , dawr thak chang kang deuh deuh leng om. Lampi neuchik ah, gari khu tak mai a laizang tak ah ki vial leh hehu. Dawr kong te ah meh zuak, sa zuak, leh second hand zuak dim tou in , lampi bul ah kiphah suk vek uh hi.

Lamka bazaar ah, cheng 10 peen popular mah mah hi, sum a niam peen ahi mai hi. Singpi cheng 10, puri cheng 10 , auto bahara cheng 10 , zun thak man cheng sawm ( huai leeng dam dawi mun ah ). Sangmantuun cheng 10 man peen , a kansa a leng cheng 10 hi thou.

Tuni tan in Lamka leh a sehveel ah numei lam kiang a tui-ngak om hi. Atam zo tham te inn ah tui kaina kinei lou hi. Lampi ahih leh a ngei ngei, khe apai bang nuam zo hileh kilawm. Veng sung lampi kisial thak tam mahmah hi. NREGA jiak ahi diam ? Vengsung ah leeng lampi te luun deuh ta in , auto service in leeng pha suak phial ta hi. Munkhenkhat ahih leh, etsakna diing in Zenhang Lamka a auto stand/khawlna om in , pan dukan in leng om zuipah hi. Kikawm tuah na lei poimoh mah mah leng om in, hiai ah gari taithei teng leeng tai in, kaal teng in veng sung mi ten singkhuah lian lou lou in repair gige uh hi. Hiai mun peen 'munpi' khat suak in Niin Paihna munpi leng hong suak hi. Niin te lampi phaphial in kipai nengnung hi.

Hiai te kua moh puak, kua sep diing ahi dia ?

Public space / public utility peen a poimoh ( necessity leh compulsion) a public in ki bawl khiak mai chih dan chu hideuh peen leh kilawm. Bazaar leh khopi sung ah leeng huchi bang mah in mimal leh mite'n neek leh taak zon na ah necessity leh compulsion jiak mah in a lemchang dandan in neek leh taak zong in ki khosa ( sukmai) hi. Kuamah ki mohsak diing om tuan lou. Mipi in leeng poisalou/ saktheih tuan louh, solkal in leng poisa lou. Survival of the Fittest- chih eilam adik diak leh kilawm hi.

Nidang 1980s bul laiveel in Churachandpur municipality chih sign board te ah hong ki gelh kha ngei hi. Sawt lou in kithai mang pah hi. Kum bangjah hiam paita apat in Churachandpur district sung a veng/ area chih a "village authority" hong ki bawl nawn a, khua chih "village" hong suak nawn hi. NREGA hong om jiak ahi diam ? ADC hong hing thak non jiak ahi diam ?

Ahia , municipal hidek in 'rural- village' authority a kiik nawn na peen a jiak ding theih hikei mah leh, Churachandpur peen singtangmi gam leh leitang hijiak a "rural" ahih diing chih ngaih dan ahih a gintak huai hi.

Rural ahihjiak in NREGA a hong om a ( NREGA jiak a rural hizaw adiam ?) , hiai peen rural - gam niam na mun te a, sepna neilou te adiing a ni 100 sep theih diing na ki bawl ahi. Huchimah bang in nupi papi ten NREGA a sem souhsouh in , veng sung lampi hah , nala hah chih te ki sem hi. Rural program ahih jiak in NREGA a kisem te – itheih sa bang in a level peen 'niam ding mah hi'. Rural Roads te paihak deuh leh leivui khu deuh mah lou diing hiam ? Khopi niin te, bazaar system paiding dan, leh khopi lampi te Rural in huam khalou dimah hi.

Kum 40 vaal district hih nung a rural akivai puak lai leh hichi diing mah hi. Population pung hul hul in , Lamka leh seh veel leng , ut in ut kei leeng , mipi hu, neek leh taak zawn na chi kim leh mihing te "niin" ( waste) temah mah in hon leh buak khum diing hi. Lamka khopi i chi a khopi hi tak tak diing in kisak kholh a pan laak a ngai hi. Amah leh a mah a thil hong hi diam diam mawk thei lou hi.

Lamka leh a sehveel peen Municipality- Municipal council nuai a ki vaipuak hun mah mah tahi. Hiai municipal in ahih leh khopi sung "waste management, sanitation, water supply, road- footpath chih te bang, economic development, urban planning chih te bang hon en kai diing hi.

Fund leh development project te jiak in Rural chih in na mitdel sial khau let nilouh leh , khantouh na peen "buarchuar " gawp diing hi. Funds jiak ahih leh Urban ah tam sem lou diing hiam ? Manipur second capital ahih leh, Lamka ah Flyo-over bang, urban transport ( AC bus te bang ) neih hun ahita. Lamlian ah leeng pedestrian, chih bang atuam aom hun mah mah hi. Teddim road tou leh Commercial centre – bazaar te bang a area area deuh/ abawng deuh ah leh market complex ( shopping mall chih te hihial kei mahleh) te ineih hun mahmah ta hi. Bus stand bang kholaizang tak aom nawn louh ding ahi.

Elected representative, Pawlpi makaite leh mimal lungluut na neite hiai bang 'urban planning' leh town up-gradation chih te "agenda" in nei leng Lamka khopi leh a sehvel , Churachandpur district sung adiing in progress lian pi-hong hi diing hi.

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.