CDSP Series-II * World Zomi thupuak

LT Ngaihte NewLaizom Zomi kuapeuh,

 

Zomi min suang a tuni a hiai World Zomi Convention a hong paikhawm tengteng,unau itna chibai ka hon buk hi. Zomi icih izakna mun leh phat kibang lou kha ding hi. Saklam a unaute gen tung lai in, Lamka lam ten na za panpan phet hi kha ding, Delhi bang a kuamah in na gen kha nailou hi thei,Australia bang a Zomi ka hi kici na om nailou mai thei. Hucibang jel in,khovel mun tuamtuam - America leh tumlam gam dang te a zong,Zomi ka hi na kici thei huai hunlai a na om nai lou kha ding hi. Khangkhat leng pai nai lou himah leh,tu ciang in,leitung gam kilkawi teng I en zong in, Zomi ka hi na kici thei ding tampi omta mawk hi.Hiai in khosakna mun leh mual ah masawnna thupitak I ngah uh cih a gen ciang mahmah hi.

Hiai anuai a thupi neu 10 te, Zomi kuapeuh in ngaihsut  in neithak le uthuai sa in,ka hon kum hi.Nang ngaihdan toh a kituah lian kei le zong lamdang sakna ding omlou,thangpaih na ding leng om samlou,ngaihdan kikupna hi zaw a,nang zong keibang a ngaihdan kum thei Zomi na hihi.

  1. 1.Zomi kua hiam:Zomi in hiai teng a huam a,abaan a huam kei cih gentheih hilou hi. Na etna a let leh Zomi lian mai ding a, na etna a neu leh Zomi neu himai ding hi. Zomi in lian uap henla,mitampi pha hen na cih leh na etna na letsak ding kisam hi.Hucibang hileh,lian semsem ding,khang semsem ding. Neucik a ente’n,neucik mah suah thei uh a,huai apan neulam manoh a khang himaimah hi.Neu deuhdeuh ding. Zomi huang icih kongkhak leh tabi a kalh theih ahi kei a,  ‘Zomi ka hi’ kici khempeuh te a ding in kong kikhong gige hi zaw hi. Huaiziak in, Zomi nambing hici zah,kha cizah ci a gen dik lou hi.Sapte cihdan tak a, evolving process hi tou den ahih man in.
  2. 2.Mikhuallian: Tutanpha in ei insung mah kichuptak a koih nna sep touh jel ngai hipen phot hi.I panmun kiciantak a bawl phot kisam hilai hi.I tenna gam milian milal te I zot natan om mah leh,eisung a kituahna leh pankhawmna hoihtak petmah a bulphuh phot ngai ahihman in, insung thu kikupna ah,khuallian tuam omlou in,member khempeuh khuallian a ngaih zawk ding ahi. I lak a dinmun sang leh lian luah a,huaiapan atheihna uleh a ngaihdan te uh laak tuak isak leh,ei sung a mite mah kipahtawina a khuallian a guantuak hi zaw hi.Ei kituak in pangkhawm le,namdang thunei-lanei ten hon mukhe mahmah lel ding uhi.
  3. 3.Pankhawmna: Unau khat himah lehang, inbing a khosa ciat ihih man in,pankhawm a ngaihna theihsiam haksa kisa hi. Insung a kuamah dang panpih louh a,zing an leh nitak an I nek a,zan a lupna tung I zot theih leh,hunkisa in,ki lungkim mahmah hi.Hiai dinmun pen I khanletna uh ahi. I tung a thunei omlou in,I utcia thou baih, I utcia thou hak.Hong mohsa a hong siamlouhtan ding kuamah omlou hi.Ahihziakin, leitung a mihing pungjel, agam lah pung tuanlou ahihman in, tuciang in,nidang a khosak na bang ki sunzom thei non lou hi.I inn gei mahmah a zong,melmak te hong teng thei ahitak man in,dai kaih theihna dan khat poimoh ta hi. Huai ding in, inveng te toh pankhawm a, kitheihsiamna khat hong poimoh hita hi.
  4. 4.: Zomi a kigawm khawm ten tup leh ngim kician I neih ngai ahi. I tup leh ngim ciangtak leh ngaihtak a I gen khiak ngam ding ahi. Mitamzaw kiang a genkhiak ngamlouh tup leh ngim I neih sung,kuamah in a hon huh nuam kei ding.Midang te adia haksatna tun di zawng a tup leh ngim neih a dik kei.Invengte suk cimih a,amau tenna in luah ding cih te tupna gilou ahi.Amautoh pangkhawm a,I masawnna ding lampi zonkhiak ding ahi.Huai zongkhe thei lou ihih leh ma isawn thei ngei kei ding.Zomi gam tuamtuam a ten, I lungsim tawngnung a Zogam adia tup kibang leh lamet kibang I neih ding uh ahi. Huai tuh Juda te lohcinna bulpi ahi.Leitung a namkhat lak a khenzak a om munpen leh soisakna tuak nasapen a gen ahi uh.Ahihziakin, ahihna uh huaite ziak a tawpsan a namdang suak a om ngei kei uh.Huai teng kan khawm tu in, cindan-tawndan a kembit uhi.
  5. 5.Cindan-tawndan: Zomi ihi cih midang ten ahon theih theih na ding uh lampi omsun tuh cindan-tawndan ahi.Midang ten ahon theih khenna ding uh tuacibang tawndan-cindan I nei hia ? Diktatna ci leng,eisang a diktatzaw tampi om, laisiamna ci leng eisa laisiam zaw simseng louh, hauhsakna le hi theilou.Ginna ci dek le,ei sang a Kristian upa zaw a dim a om. Mel hoihna le hitheilou,eisa hoih zaw vaivum avum.Juda te mah genzel le hang, Juda sahkhua ginomtak a zuimi adin,niteng a ahih ding a dim in a om.Thildang hih in sun nitangtum leh zan khovak in koimah ah a om thei kei himhim.A cindan-tawndan in a phal kei. Muslim te hin Buddhist hi leh,a hinkhua uh pitu ding, pizou ding cindan-tawndan a nei uhi.Hiai ka gen pen, pawlpi ahih theih,namlam,lasak leh khawmpi neihte ahi kei.Zomi milip in,Zomi ihihna ziak a I hih ding thil ka gen zaw hi.Tulel in hiai lampang ah,I mangthang mahmah uhi.America a omziak a,Amerika te kisa mai ding I diam ? Huaigam a hausa penpen te Juda a hi uh.A hihna uh a paikhe ngeikei uh.Zomi in leng tuacibang kiciamtehna I neih ding, I latsak ding, I sinsak ding ahi.
  6. 6.Makaihna: Kipumkhat a pankhawmna apoimohna leh aziak, ihucih kei aleh ituah ding haksatnate, ihucih theih a leh agah kipahhuai iloh ding te,tangkoupih thei makai I poimoh hi.Singtang a ‘tangsam’ I neih bang in,insung taptung nopna taisan a,midangte taksa mah toh va hilh a,va lamkaih ding makai I neih ngai hi.Mitamzaw te seppeihlouh a sempeih tu tuh makaitak ahi.Huaituh Jesu Kris gen dan leng ahi.Dinmun nuamtak apan makaih sawm a lohcing ngei kei.Midang in a nasep leh a omdan apan hehpihhuai asakzah dong ua kipe peih om leh,thanuamtak a zui ding te I hi uh. Dikloutak a hauhsakna te sang in ginomtak a makai hihna mipin zahtak zaw a,sawt zong daih zaw hi.
  7. 7.Kingakna: Zomi ten thilmanpha(value) a I ngaih uh a dik ngai hi.Tulel paidan ka muhna ah,sum leh pai a kingakna lian mahmah hi. Ahitak in, sum leh pai kia a ki nga hileng kilawm hi. Hicikhop a ilak ua sum leh pai deihna,huai muhtheihna ding ahinak leh,thil tengteng-thugin leh inkuan diktatna nangawn tawpsan hialna, ilak a bangcik hiam apan hong kipat thoh hin ka mu hi. I pianpih thil hilou hi. Kei namuh dan in, makai bangzah hiam,sum leh pai zang a mipi te khem lungdam thei dia gingta,huai ding a mipi te a ding tengteng laksak masa a,a deihsaksak te uh kiang a pia,a thilhihdan uh soisel thei zekte muk humna a zang te thuneihna gahsuah hin ka mu hi.Sum leh pai pen siahloh hoihtak leh phatuam tak ahih hang in,heutu lauhhuai leh thadah ahi.Huaite pina nuai a om theih ahi. Nidang in, sum a leitheih louh himhim a ngaih sepna khenkhat na om hi.Saptuam a dinmun cihte,Schoolpu cihte diktatna leh siamna ziak liauliau a muh theih a kikoih dinmun ahi uh. Tuciang in,sum leh pai a muhtheih himaimah uh bang ta hi.

 

  1. 8.Politics: Eilawi in Politics icihdan pen election a cinna lel in koih theih hi.Midang in a gen ciang un, I annek dan zong politics ahi ci uhi.Kei na muhdan in, politics I cih, I khawpumpi, I nam pumpi maban ding khual a lampi sialna ahi.Tu a I omdan pen tuma a I omdan gah ahi.Mipi te muhna baan a tunung a igamsung leh mipi te lak a thiltung ding na muhlawkna leh huai toh kituak ding a pan lakna politics I poimoh uh ahi.Hucibang muhlawkna neisa te mah election a atel ua, acin ciang ua,a muhlawkna te a sepkhiak ding ahi.Tulel ipai dan ah,hucidan lehlam ahi.Sum leh pai leh thaulawng hatna ziak a cing guih in, cin khitcia hihding ngaihtuah pan hi zaw in kilang hi.Tup leh ngim ah National party te manifesto te eilam a din zat theihlouh a tam zaw hi.Huaiziakin, eimahsuak Political Party (Regional Party) min mah a I palai ding I telcing theih masiah,central ah ‘aw’ kinei theilou hi.Tribal ihihna Politics a galvan hoih mahmah ahi.Tulel I omdan a,laisiam leh pil penpen te omdan leh kiceidan valak sang in,eimah kiceidan a I tribal hihna toh,pilhuaitak thute haihuaitak a genkhiak dan siam ngai mahmah hi,midangte bil dohna ding in.
  2. 9.Sahkhuana :Leitung a mihing te pawl tuamtuam a khen nasa pen tuh sahkhuana ahi.Lungsim ngaihtuahna toh kisai ahihman in,Pathian min a thilhih khempeuh siang a ngaihna cituh tu ahi.Hucibang zel in,Pathian deihdan thei kisa te sang a buaina bawl omlou leuleu hi,sihngam a phu ahih ziak un.Eiten,sahkhuana I ngai thupi ua,I ngeina nusia in Kristian sahkhua I boh ua,huai a nuamsa in,Bible cihdan sang a eimah hunsaktan a om in,I sahkhaw belhthak pen ua leng ginom tuan lou,amasa pen lah ek nutsiat a nusia I hi leuleu uhi.Hiailam pang ah,I pupa ngeina tengteng hoihlou leh sianglou a ngaih sang in,I gindan thak toh kilawmtak a sutzawp theih te tawisan tuak kasa hi.Kitenna bang leng,pupa kizepna toh kilawmtak mah a hihkhiak theih dan zonkhiak tulai mite mohpuakna thupi mahmah hin ka koih hi.Zomite kitendan cih bang thil omtheilou hilou hi.
  3. 10.Pau leh Ham: Lamka khawpi anopna mahmah a ka ciamteh tuh miteng in amau pau ciat a pau theihna mun ahih ahi.Vaipau natan a leng pau theih ahi,Zomi inkuan tuamtuam te pau ban ah. Hucibang khawpi ka mukha nai kei.Hiai dinmun mah I zoptouh uh hoihpen hin ka mu a, leitung a I unique na ding san uh leng ahi.Huaiziakin, adiakin, laphuak siamte laphuah bang, aphuaktu te phuahna paumah in sak sak le hang,aphuaktu kipaktuan mahmah dia,Pathian ngaih in leng manpha sem leh kilawm kasa hi. I inkuan pau pen mangsak lou a leng,I pauzat taangpi ding,kithuzakna pau(official) bel amah a hong ki vawk khe ding hi lel hi.\\

 

*Chihdansiampa

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.