Naupangte I Bangchi Hanthawn Dia?

Naupangte I Bangchi Hanthawn Dia?

logo-teachZodawn

Kivelthakna:    Ka skul kailai a ka heutu tamzawte’ hon hasotna ka mangngilhkei lai hi. Kei a hon hasotna thute mah un tu a khangthakte a hasuan lailai di ua aw? Huchi ahihleh bel thil lungzinhuaipi hi ding in ka ngaihsun hi. Huailai in ahon hasotna uh pilhuai ka sa a, zuihtaak leng ka sa ngeitak hi. Himahleh tu in bel kihasotna patauhhuai ahi chih ka hon theikheta a, tua bang kihasotna i tawpsan uh hunta hi in ka thei hi.

“I gam omna taak hilou, bangmah suaklou ding. Huaiziak in mundang a paikhia unla, na khosuahna ding uh zong un.”

Hiai kithuhilhna diksalou pumluum ka hikei. Himahleh kimlou hi in ka thei a, taaksap nei hi in ka thei hi. Banghang a khangthakte sapgam-vaigam a sepna hoih taktak nei a khosa ding a deihsak i hia? Amau mimal in khinkho nuamtak a zat theihna ding un maw? Banghang a naupangte sepaih sap, doctor, engineer, IAS leh adangdangte delh ding a hasuan i hia? Mi lohching ahong hihtheihna ding un maw?

Ahong lohching ngei ngut ua, sapgam-vaigam ah ahaat sung teng uh a om ua, atu-atate un pau leh ngeina a theikei ua, khente a hatlai tha tengteng ua namdangte’ nna a sepnung un ahong teek ua, a sepzohlouh chiang un  kep leh khoi ding in inn ahong pai ua, ahihkaleh sihni-manni kia in alubuuk uh phuum ding lel in ahong kiik uhi. Hiai ding in maw khangthakte i kiha suansuan ding uh? Huai sang a buchingzaw hinkhua zang ding a kihasotna ding dang om tellou hia?

I Kithuhilhdan:    Nu leh pa tampite’n i tate i bangchi thuhilh ua? “Pawlpi khawng ah laisimlai in zaw kihel law dah un aw.”

I haatlai, i tuailailai a i nam, i sahkhua, i veng leh paam adia i kizattheih tawp a i kizatlouh a chikchiang a kizang ding i set a? I tuailai hun a huaite a kibual a, i nam leh saptuam toh kisai theisiamna nei a, huchia i kichiil louh a bangchidan a nam leh sahkhua makai ding piangkhe thei ding i hia? Pawlpi hiam sahkhua hiam a kihel ziak in kuama’n a laisim a bahlohkei dia, thadah man in a bahloh zaw ding hi. Sinlaite bel mohpuakna ahunchiang kipiak bel thilhoih ahi him hi.

Tua bang lungput toh i na khosak nilouh ziak ua makai ding gina neilou a puukse gawp houh i hikha mai ding uh e. I tate innsung a kikhumkhum a, lai simsim a, a laisim uh azoh chiang ua heutu pil hong hiphut ding in i gingta ahia? Pastor zattaak mahmah hong hiphut ding in i gingta ahia? Makai pil leh kizen, leh makai thulimlou kikal bang ahia? Zalenna (sovereignty hilou in freedom) leh saltanna ahikei a hia? Tulaitak in koi ah i ding a?

Hiai atung a i gente diklou ahih a lelah ana ngaihsun khial dimdem hi ning in, dik ahih lelah patauh huaipi ahi ding hi. Bang i loh dia?

I Tulel Dinmun Theisak Ni:    I naupangte i gam dinmun theisiamsak ni. I dinmun dengdeldan thei uhenla, panlaak zok akuuldan hon thei uhen. I gam a thilpaidan kibungbutunte bawldiktu ding amau ahi uh chih kithei uhen. Amau liangkou a kinga a, taise theilou ahi uh chih kithei uhen.  A kitheihmohbawl theihlouhna ding khop un kun (brainwash) ni. Simleivai (politics) sinsak ni. Mite’ khemzohlouh ding khop a apilna ding un sinsak ni. Thuluut-thupawt theisiam thei ding in sinsak ni. I gam in a taaksap mahmah siamnate sin ding in hasuan ni. I gam kep ding amau’ nna ahi chih abil uah bat chiat uhen. I gam akikheekna kuulte bangbang ahia- kholai a sianthouna apan in simleivaitan ah, theisak ni. Chi tuh ni. Tu a en dik i saklouh, i gal-et maimahte’ sung a dianglut a bawldik ding in hasuan ni. Amau leng hon gal-et zel le uh i chi ahia?

Tua amohpuakna uh abangchi sepkhiat ding ua? Tua amohpuakna uh sepkhiat theihna ding ahihnaak leh IAS hi uhenla, sepaih sap in pang uhen la, sapgam-vaigam ah nnasem in om uhen. A sepna uh a tawpna (ends) hilou in a tawpna, huai tuh gam leh nam kep ding, sepkhiat  theihna ding a alampi (means) hizaw hen. Huaiziak in hanthawn ni. Amohpuakna uh abangchi sepkhiat ding ua? India solkal nuai a semkawm in maw? Manipur solkal nuai a semkawm in maw? Gamdang a kuankhia in maw? Ahihkaleh mahni sepna kiguan (self employed) a amun mahmah a sem in?

A Hoihpen Mah Hina Hiam I Tup-leh-ngimdan:        Ka ngaihsutna ngeina banglou tak, duhthusam chizaw ding i diam ah, sunzom ding ka hihleh tuh i skulte ua i kisinsakdan u leng ahoihpen hina hiam chih dotna ka vawk nuamlai hi. A koimun-koimun hitaleh, tulaitak a i siamsinna un atup bang ahia? Laisim ding, tua laitheihna tungtawn a sepna mu ding. Bei. Huaitan. Ataktak in bang ahia leh? Naupang za lak a sawmngate’n a laitheihna ziak un sepna a mu ding uam? A muzouloute’n bang lohta ding?

Thil khat pepeuh velthak a etthak zel ahihlouh chiang in ahong sawt chiang in atup bang semkha thei nawnlou chih bang omthei hi. Ahihkaleh ahun leh amun zil a tup hei lamdang akulton bang leng omthei hi. I siamsinna un bang tum leh chih deih i nei hiam? Tua i siamsindan in tua i tup a sukha na hiam? Pawl sawm sangtak a zoh ding kia hia i tup?

Lam Tuamtuam Ah:    Lai kia hilou in fine arts tuamtuam, music, painting, sports, acting, chihte i naupangte lak uah aneulai mah un pulaak le hang tampite’n phattuam pih ding un agintaakhuai hi. Lai kia kitulh nilouh zaw eimah leh eimah haina a kivaihawmkhum nilouh i hi lel uhi.

Naupang in kum sawmnih val vingveng siamsinna aneih nung in khotang leh a nam’ a ding in bang ahon pokhia a? Lailam (literature) ah, sahkhua ah, simleivai ah, neek leh taak (economy) ah? Kum teng a pawl sawm zou huaizah zouzai i neihte ziak in kong tuamtuam ah bang khanna i nei ua? Omlou bel ahi hetkei. Himahleh i thasen zah toh teh in i lungkim na hiam? Lungkimlou i hihleh amau i ngoh diam? Ei, aneu ua pan ana don a, naupang mihing suahtute’ mohna hizawlou ding hia? Ahihkaleh eimite himhim tua bang a pilna leh siamna pokhe ding a hihtheihna neilou i hi ua hia? A huntak a hanthawn a kithalawpna guan hile hang mi bangzah hiamte beek i na seekkhe khatamoh ding hia!

Hichi bang a i siamsinna tungtawn a gah lohtheih ding tamtak huut a a-om maimah lai in leng i siamsindan un bang tasam hi hiam chih kiveel kuul ahihdan i thei tuankei uhi. Siamsinna in sepna kia hilou a i gam leh nam khanna ding tampi hon pethei ahi chih i phawk thak uh kuul mahmah hi. Skul neitu i hihleh hiai khawng i awlmoh mahmah ding a thil poimoh ahi.

Tu leh tu in thildang zaw le genngam khang in, himahleh baihlam tak a i hihtheih lailam (literature) beek a akin theilam a khan dingdan i ngaihsut uh kuul mahmah hi. Lailam a i khanlouh leng lamdang zezenlou a, himahleh khan ding himhim le lunggulh hetlou a hichia i om ngiungeu theih utuh thil lamdangpi ahi. Huchi mah hi’n i thei hia? Nam khat a i na pian ngalleh kisaktheihna dik bang le neihsam ngal ding ahi.

Kibulphuhna Dik Poimoh:    I naupangte lailam a i suk lunglut theihna ding in bang i bawl dia? Skul akai tung uapan pawl khat tan bang eipau mah hoihtak in hilh le’ng bang achi dia? A haihuai law diam? Niamkiatna ahizaw diam? I neulai a i matkip leh dik hi a i pom lah mawk a kikhahkhe theilou a. Huan ah high skul leh higher secendary-te ah eipau a kidemna tuamtuam, thugen (public speaking), tangthu, essay, lavui (poetry), drama chihte naaktak a i pat uh hunta hi. Tua bang mah in sundes skullam ah leng.  Naupang a hihtheihna om, eite’n i pholhkhiat pihlouh ziak ua mangthang bangzah a om dia? Amau a omloupi zong a i thaithaina lam a tua hihtheihna om pen vukmang a om bangzah a omta dia? Ahihkaleh tui i buahsaklouh ziak a dawnkhelou bangzah a om dia? Naupang a hihtheihna hong dawnkhia, en a manphatna i theihlouh ziak a loupa maimai ding sa a i vaatpaih bangzah a om dia? Ahi dingte zaw kawkmuh hiam, hanthawn sese ngailou in ahong himai uh i chi maithei. Huchi bang mite tuh a siam tungtuan (genius) ahi uh. Huchi bang a siam tungtuante kia ngaak ding ahihleh zaw i ngaakkhe hak lawkha ding uh.

I Bulpi Ngilhkei Ni:    Sappau i pibawl ding mah ahi a, siam mahmah i sawm ding uh ahi. Huchih lai in mahni pau theihlouh leh simmoh tuh haina ahi. Mahni pau ngaihsandan leng adik-atang a om geet hi. Pawlkhatte’n amau pau angaihsaanluat ziak un niamkiatloh uh chih bang leng omthei hi. Mahni pau i ngaina ding a, i it tuntun ding a, i keem ding a, himahleh niamkiat na’ng hilou in khanna ding in itdan, kepdan i siam ding uhi.

Huaiziak in kizuak tawpsanta ni. Eimah a ding in siamsinta ni. Eimah a ding in semgimta ni. Naupang kepna a pangkha skulpute, sundes skul pute leh nu leh pate’n i naupangte uh tok-halh ni. Mutkuang ni. Amau a om hihtheihna muhkhiatsak ni.  Mosi nu’n atapa kum huaitan sung kia a kol a bawn Hebrew mi ahihdan kichiantak a atheihsiam sak a, a namte it dingdan a sinsak theihleh, en kum huaitan i kep sung in i sinsak zoukei dia hia? Kei leng kum thum val skulpu hileh, sundes skulpu hileh  ka na pangkha sam a, ahaksatdan theilou ka hi hetkei. Huan skulpu zuautat leh ginalou kheel a lungveina lauhhuai a omkei. Tu a naupangte i tunung ahi uh. Bangchi bang tunung i deih a?

(Note: Thugelh hoihtak hon pawsuah Pu V. Tunzasiam tung ah kipahna lian mahmah hi. A hoihzaw i gam a ahong pian ngei ding deihna ziak a Teach Zodawn min a suahkhiat ahi.)

~ Chairman, Teach Zodawn Team.

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.