Paite Pupa Ngeina Dan Leh a Kizatnate (2-Vei Puahphatna, 2013)

Paite puanBAWLKHIAK MASAK ATHUMAPI


Theihphak louh hun sawtpi apan in Paite Pupa Dan i zat tawntung uh laibu a gelhlouh in om nilouh hi. I Nam ngeina dan a vaihawmna leh thukhenna ding a om chiang in bangchi bang a Upaten thukhenna bawlsek uh hiam chih theithak nuam phing in Upate kidong vialvial hi. A kul chiang kia a kam kisang a upate kiang a thu vadot pen mipi a ding a lemtanglou kia hilou in kiallap lou hi. Tua ahihman in, i Pi-le-Pu Dante a kulna bangbang a zattheih ding in a bu a bawlsuah ahita hi.

(1) I dan paizia thu-le-la thei Upate’n khatkhat in hon beisan hiaihiai uhi. Pi-le-Pu dan thei nawnlou khangthak tamtak i pawlpi sung ah omta hi. Phutdongna tuaklou a i khosak theih laiteng pi-le-pu dante zanglou in zong a ki-omthei thou hi. Singteh apulh chiang in aphung adeng chihbang in anuam  leh nuamlou ah zong i Pipu dan kalkhia a kingakna leh pansan a kivaipuakna kul tamtak om hi.
(2) Singtang mite’n amau ngeina dan zang a a thubuai uh diktak a khensak ahihtheihna ding kumpi in zong deihsak hi. Tua ahihman in North Eastern Council Inntekna nuai ah Gauhati High Court in India suahlam a singtang mite dan suiin zonsak uhi. Tua court a zat ding ngimna in Paite Dan zong honkan in hong suisak khinta uhi.
(3) Dan tuamtuam nei singtang mite a ding in Indian Penal Code (IPC) kizang kim theilou ahihman in Kumpi in singtang mite dan zang kawm a a thubuai uh khensak a lemtan zawkdan leh kulna phawksuah in deihsak hi.

Paite kampau zangte khempeuh in a zatkhawm uh Dan a bu a neihna ding toh kisai a thu-le-la kaikhawm ding, a leh ding leh a bu a hongpianna ding olsam liailou ahihman in, hun sawtpi sung lut hi. Tua toh kisai in 1985 in Sinzawl khua a PNC Annual Assembly in Upa T. Jamkhanthang leh Upa G. Thangchinlian mohpuakna ah nga in i Nam/Dan suisuah pawl (commission) phutkhia hi. Amau hahkatna ziak in tu’n hiai ah i nam danbu i neita uhi. A buchinna ding in Pawlpi tuamtuam- Paite National Council Hq., Paite Literature Society, Young Paite Association, Siamsinpawlpi, Hausa Pawlpi, Biakna lam a U-lian te leh Kumpi nasem U-lian te toh tamveipi kidong tuah, tukhawm zel leh gentai dimdem ahihnung a a bu a hong kisuah khe theiphet ahihman in pawlpi U-liante leh a kisaikhakpih mi khempeuh tung ah lungdamthu genseng louh i ba hi.

I Paite Nam Pi-le-Pu dante khempeuh khatvei thu in kigelhkim sipsip zounai deklou ahihman in Hausa thukhente leh a kisaikhakpih mite khempeuh in tuhun a zatluihna hang a buaina piantheihna dingte pen ngenteltak a sui a zat teitei (force) louh ahoih ding hi.

Hiai Laibu in atup leh ngim pen bel mun tuamtuam a Paite Nam tengte i Dan mumal leng theipha nawnlou a khangthak tamtak omte ading a pitu, i hihna (identity) taklatna leh mi namkhat kuamah dan koppih lou a Pi-le-Pu apat a dan tuam liauliau nei nam i hi chih taklatna ding leh Insung kivaipuakna a kulte khempeuh a phatuam lam a zattheihna ding deihna a abu a kepbit (preserve) na’nga kibawlsuah ahi.

Mi tampi’n hiai i Dante a phatuamlam a zang leh i haksatna thubuaite genvengna ahihngei lam-en in ka deihsak hi.

 

Dated: Lamka Sd/- T. Phungzathang
20-2-1987. Gen. President
PAITE NATIONAL COUNCIL
Hq. Lamka, Churachandpur
Manipur, India.


BAWLKHIAK MASAK AA GELHTUTE’ PULAKNA

 

Sinzawl khua a Paite National Council Kumtawp Khawmpi 1985 in ‘Pupa Ngeina Dante’ agelh a neih hoih hi, chiin thukimna a bawl hi. Tua thukimna bang a sawl a ka om dungzui un chin leh chinloupi mah in kon kaikhawm ua, tuate pichinsaka a omtakman in kipahthu ka gen uh hi. 

 

Upa vaihawm ngei leh Khanglui dan thei mi 12-te toh Ankuang lui in 2(nih) vei kikupkhawmna kinei hi. Tuazoh in Mr. T. Pauthanmawi in khutkhawl in ahon sutkhiaksak a, Pu L.B. Sona, Chairman, District Autonomous Council, Churachandpur in Copy 200 hon sutkhiaksak hi. 1986 in Moleikot khua a PNC Block 3 kikhopna ah etkhawmna a kineihnung in, Lungchin a PNC Kumtawp Khawmpi ah kipolut nawn a, tua khawmpi ah pomkipna a neita hi. Khawmpi deihna bang in (i) Young Paite Association (Y.P.A.); (ii) Siamsinpawlpi (SSPP); (iii) Paite Literature Society (P.L.S.); (iv) Biakna lam a makai tuamtuamte toh etkhawmna Y.P.A. Hall ah kinei in thukimna kinei nawn hi.

 

Pu H. Nengsong, I.F.S. in sappau in hon lehsak a, Press ah Pu L. Chinkhanlian in proof reading honna etsak nawn hi. A sutna ding in sum taksa om hetlou ahihman in Pu L. Thangnon in Rs.1,000/-, Pu G.Kaigin in Rs.1,000/-, Pu T. Phungzathang in Rs.2,000/- leh Cover sutna Rs.3,000/- hon zangsak a, Cover design Pu G. Nengzalam in hon bawlsak nawn hi. Amau tengteng tung ah kipahthu i gen tuantuan uhi.

 

I Pupa Ngeina Dan gelhthoh a koih patna ahihman in, deihthu achingkei maithei ding a; ahihhang in nam-le-gam it a, zun nuamte leh i hihna (Identity) kembit nuamte a ding in hiai Paite Ngeina Dante melmuh theih ahong omtakman in kipahhuai ka sa uh hi.

 

Sd/- G. Thangchinlian                                    Sd/- T. Jamkhanthang
Secretary                                                         Chairman


PAITE CUSTOMARY LAW COMMISSION
PULAKNA

Paite Ngeina Dante Inkuan khosakna pen amau munkhat a tengden leh a pemleh vialvial innkuan tuamtuamte hitaleh, Manipur, Mizoram a Sialkal tang khawng leh Assam Karbi-Anglong District leh Burma a Chin-Hills a omte hun sawtpi apan a tawndan uleh a gamtatdan uh ahi. Hiai Dante, thusia-lasia, liau leh pan leh gawtna dan toh kisai a asuan tengteng ua pan a Hausa leh Upate’n ana zat, mipite’n ana zahtak mahmah uh ahi. Hausa tampite a kipattung theihphak leng hinawn lou hi. Guite leh a suante, Hausa Inkuan tamzaw ahi. Inkuan khosakna dan (personal law) kiten-kimak, gou kiluah leh nau/ta kilak thu etc. toh kisaite, Inndongta in vaihawm uhi.

Sapkang (British) te’n ahong vaihawmkhum ua pan in Dan khenkhat “The Chin Hills Peoples Regulation 1896” bang, “The Manipur Hills Regulation 1947,” bang ahon bawlkhum ua, ahon zatkhum chiang un Hausa leh Upate’n ngeina dana a vaihawmna uh, hon vaihawmkhum in hon subuaipha a, khenkhat bawlphat hon kulsak hi. Ahihhang in, hiai Sapkang Dan bawlte’n, ngeina dan omsate, bawlhoihna ding in mun sangzaw a koihna leh kepbitna lam ah bangpi phattuamna neilou hi. Hiai Sapkangte dan bawlte omnapi in, mipite’n ngeina dante ngaina zaw in zui/mang zawtham mawk uhi.

India, kuamah nuaia om nawnlou a, kivaihawmna a honngah a, khawtang hoihna ding sai Kumpi ahong suahzoh chiang in sum-le-pai, nek-le-tak, mipite dinmun lam ah, thutaka khanlohna ahon pawlut/kailut hi. Thusia-lasia, adik-atang a khenna Inpi (Court of Justice) baihlam zaw a, mi tengteng tuntheihna in honbawl hi. Adik-atang a vaihawmna ding in, India Kumpi’n thusia-lasia, liau-le-pan, leh gawtna dante bawl hi. Hiai India Kumpi dan bawlte leh ngeina dante thuneihna chiang khensatna omloupi a, ahong paikhawm chiang in mihing khat dannih a vaihawmkhum hongsuak a, mipite su-amhai, dan zahtaklou bang hongsuak khathei hi. Manipur (Village Authority in the Hill Areas) Act. 1956 khobing tuamte amau leh amau kivaihawmna (Village Autonomy) a thusia-lasia lam toh kisai in thuneihna chiang pia hi. Ahihhang in, khosung vaihawmtute’n a ngeina dan mah gumzaw uhi. Khomun tuamchiat ahihman un hiai kho tuamtuam te’n dan a kibang a zatkhawm haksatna hongpiang a, ngeina dan leh Innkuan khosakna dan, kumpi a dan bawlte’n a bawlkhaklouhte uh kepbitna leh Dan a gelhlutna anei hi; huchia Hausa leh Upate’n a mite lak chiat uhiam a khosung chiat ua akibang dan a vai ahawmchiat theihna ding uh hong kiphamohta hi.

Mun tuamtuam a pemleh vialvial leh tenna mun a tuamziak in, Paite tawndan, gamtatdan leh ngeina dan kibanglou zekzek ahong omta hi. Huaiziak in Paite tengteng a dinga, akibang leh pomtak ngeina dan, tualsung thusia-lasia khentatna ding in a gelh a koih (codification) hong kulta hi.

Paite minamte lakah, hiai anuai a pauzangte, a pianna mun kibang ahihhang a, tenna mun tuam ziak a, apau kawi zekzekte ahi uh. Hiai anuaia pau tuamtuam a pauteng in hiai Paite Ngeina Dan zat lem a sa uhi.
1. Bukpi pau;
2. Dapzal pau;
3. Khothak pau;
4. Lamzang pau;
5. Lousau pau;
6. Ngennung pau;
7. Teizang pau;
8. Tedim pau;
9. Tuichiap pau;
10. Valpau;
11. Thadou pau; leh
12. Lushai pau.
Hiai pau zang Paite ban ah, sisan a kinai beh-le-phung a kilou minam zakhat phial mahmah, hihna leh tawndan kibang omlai hi. Hiai Paite ngeina dan pen India Kumpi dan leh mimal kal, liau-le-pan, thusia lasia a neikhate hiai Dan a thukhensak a a om ua, a lungkim kei ua leh Kumpi thukhenna, Court-te ah paithei ding uhi. Hiai ngeina dan a thukhenna pen siamtangloute liau-le-pan a gawt ahi deuhpen a, aziak bel khosung ah Jail hiam migiloute khumna a kineihlouh man ahi. Thusia-lasia tamzawte pen, a kihekte’n Inndongtate lemsak dungzui a thukhen ahi deuhpen sek hi.

Hiai Paite Ngeina Dan in Innkuan khosak dan leh ngeina dan a kibang apiansak kia hilou in, Paite amau leh amau kivaihawmna dan chituam leh feltak ana nei ahi uh chih a chiangsak hi. Hiai ngeina dan a vaihawmna/thukhenna a taksanhuai dan pen, akihekte Inndongtate tuak tel a thukhen ahihna ah akitheichian hi. Kumpi thukhenna/Court sang in kihoutheih nawnna lampi (scope for reconciliation) a lianzaw hi. Hiai lam ngaihtuah in singtangmite’n buaina lianpipi leng Hausa Innpi ah kilepna a telzaw uhi.

Hiai Inndongta vaihawmna hiam, khosung thukhenna a lungkimloute’n Kumpi thukhenna a, genthak (appeal) theih ahi.


PAITE PUPA NGEINA DANTE
(1-VEI PUAHPHATNA, 2004)
KHATVEI PUAHPHATNAA PUTLAKNA


Central Working Committee (PTC/HQ) deihna bang in Paite Pupa Ngeina Dante (1986) Khatveina dia puahphat a kisawm a, Drafting Committee in Pu M. Ginzapau, Vice President (PTC/HQ) Convenor dia seh ahi a; Pu K. Ginkhozam, Secretary (Internal/PTC) Secretary ahi a; member ding in Pu N. T.Sanga, General Secretary; Pu V. Daikhenmang, Secretary (External) leh Pu L. Pumzanang, Secretary (Finance)-te seh ahi uh.

Amaute’n Draft a honbawl uh, Central Working Committee in etkhawmna a neihnung in PTC 49th General Assembly a genkhawm dia puaklut ahi. PTC General Assembly in June 29 & 30, 2004 ni a genkhawmna a neihnung in Thupukna No. 6-na a kituaktak in pomna (approval) a bawl ua, tua Paite Pupa Ngeina Dante (1-vei Puahphatna), 2004 pen July 1, 2004 a kipan zat ding in Thupukna No.7-na a lemsakna bawl uhi.

Hiai Dante a kigelh khalou Paite Pupa Ngeina dan kizang tampi a omkha ding a, tuabang a kigelh khalou omte puahphatna a kibawl nawn chiang in a kul bangbang a telsak a kisawm ding. 

Gelhkhelh hiam, a diklou omkha omleh a saitute kiang ah theihsak hileh, a Print nawn chiang a bawldik theihna ding in. Hiai Dante Paite mi tengteng zatdia deih ahihmanin akul leh poimohna mun ah zangthei chiat leng a kipah huai mahmah ding.

 

Lamka 

August 6, 2004


H. Nengsong

President
Paite Tribe Council (HQ)

PAITE CUSTOMARY LAW & PRACTICES
(2ND AMENDMENT, 2013)
NIHVEI PUAHPHATNAA PUTLAKNA


Hiai Paite Pupa Ngeina Dante (The Paite Customary Law) kichi heutu masate’n lungpi geltak in Kum 1985 akipan nasep na na pan ua, 1986 in Paite mi ka hi kichi peuhmah a dia zattheih ding in a bu in hon bawlkhia uhi. A kaikhawmtute’ gen bang in bukim zoulou deuh hi a theihna om in Kum 2004 in Khatvei puahphatna kibawl hi. Huainung Kum 2011 in bawllem tuak tamkhop om hi a theihna hong-om nawn a, huchibang bawllem leh tulai a zattheih dia bawl ding Proposal Draft bawl ding in Central Working Committee in Meeting No.19-veina dt.06-05-2011 Thupukna No.3-na ah hiai anuai ate sepkhia hi.

a) Pu M. Ginzapau Guite, Vice-Chairman, CWC & Hon’ble MDC as Chairman;
b) Pu K. Chinkhansuan, General Secretary as Secretary;
c) Pu K. Ginkhozam, Secretary (Customs & Culture) as Member;
d) Pu V. Daikhenmang, Ex-General Secretary & Member, CWC as Member; leh
e) Pu Nengzagin Guite, CWC Member as Member.

Amaute’n Proposal Draft a bawl uh CWC in nihvei vel a etkhawm nung in Paite Tribe Council 54th General Assembly, 27-10-2011 ni a New Lamka Y.P.A. Hall ah luikhiak in om hi. Huai hun ah General Election toh kithuah ahihman in deihbang in paitang theilou in PTC Special Assembly in a ngaihtuah ding in thukimna na om hi. Huchiin kuamahdang sepnawn tuanlou in, CWC in Executive Committee toh kithuah in Debate leh Seminar khawng nei hial in honsai zomtou uhi.

Sawtkhop velkhawm ahihnung in lungtunhuai huntawkta chiin, ni khat daih ding Paite Tribe Council (PTC) Special Assembly sam in Y.P.A. Hall, Hiangtam Lamka ah December 05, 2012 ni’n kikupkhawmna om hi. Ipu-Ipa dam nawnloute’ ngeina dan eite’n khekmawk theilou hihang, chiin a zatdan ding lampang kigenkhawm a, ‘Paite Pupa Ngeina Dan leh a Kizatnate (The Paite Customary Law & Practices)’ chih kipom masa a, huai pansan in tulai leh tunung a Paite mite zatttheih ding Ngeina Dan kilemthak in nidang a i phawkkhak ngeilouh uh tuni chiang a i buaipih mahmah uh Motor accident toh kisai leng danthak kibawl hi. Hiai Khawmpi ah PTC Headquarters kichi leng ‘Paite Tribe Council: General Headquarters’ chih kipom ngal hi.

Nidang sangmah inleng tuchiang in ‘Paite Pupa Ngeina Dan leh a Kizatnate (The Paite Customary Law & Practices)’ gelhthoh a a om a poimoh mahmah a, Gauhati High Court in ‘codified’ hon bawlsak ahihban ah Paite Tribe Council (PTC) Court in thukhenna dia a zuihpipen Danbu khat ahihman in tulai hun toh kituak a bawllemlouh theihlouh khat a suakta hi. Ipu-Ipate khokhat a tengkhawm zi-le-ta a na kilatuah himahle uh tuchiang in i tenna mun tuamtuam ban ah tengpolh losimta ihih chiang un, thubuai-labuai banglenginndongta kal a sukveng theihlouh tam mahmahta a, banglam peuh a Paite mite a dia zattheih dia bawlthak
Danbu tuni a i neihtheih ziak un kipahhuai i sa hi.

 

Dated: Hiangtam Lamka. - 
The 1st January, 2013.


Upa L. Tualkhanhau,

President,
PAITE TRIBE COUNCIL
General Headquarters: Hiangtam Lamka.

 

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++



PAITE PUPA NGEINA DAN LEH A KIZATNATE
(2-VEI PUAHPHATNA, 2013)


BUNG - 1
THU BULLAM


1. DANBU MIN: Hiai Dante ‘PAITE PUPA NGEINA DAN LEH A KIZATNATE’ (Nih-vei Puahphatna, 2013), a kichi.

2. DAN HUAMSUNG: Hiai Dante in Paite mi tengteng a huamvek hi.

3. DAN ZANGTHEI THUNEITUTE: Paite mi khatpeuh tung ah hiai dante zang a thuneithei leh vaihawm theihna neite:
i) Inndongta vaihawmte;
ii) Khosung Hausa Upa Vaihawmte
iii) Paite Nam Vaihawmte
iv) Kumpi (Solkal) seh thukhentute ahi uh.

4. DAN ZAT PAT NI: Hiai Dante January 01, 2013 ni a zat pat ahi.

5. DAN ZAT ZAWKNA: Thu kibang ah Kumpi’ danbawlte leh hiai Dante, kikalhkha na-om taleh, thupukna hiam dante toh kituak in Paite michih tung ah zat ahi ding.

BUNG - 2
THUMAL HILHCHETNA


6. DAN MOHPAIHTE: Hiai Dan khumkhel in Paite mi kuapeuh in innsung dan hiam, beh-le-phung dan zat phal ahi kei.

7. THUKHENTHEIHNA: Hiai Danbu a kigelhkhalou, thubuai a omleh, Vaihawmna Innpi Vaihawmte’ thukhenna uh Paite Pupa Ngeina Dante toh kituak a thukhen bang a pomtheih ahi ding.

8. DAN BAWLPHATTHEIH: Hiai Dante bawlthaktheihna, a omsate lakkhiak hiam, a omlou behlap hiam ahihkeileh a dang himhim koihbeh a kul leh poimoh hun a Paite Tribe Council General Assembly member paikhawm sehthum suah sehnih (2/3) lemsakna in puahphat theih ahi.

9. THUMAL HILH CHETNA: Hiai dante sung a thumal omte hilhchetna hiai anuai a kigen bang ahi:
i) Ganta kheli nei: Inn a ganvulh genna abikdeuh in ganta kheli nei chih tuh Ui, Kel, Vok, Belam, Bawng, Sakol, Sial leh Lawi chihna ahi a, gamlaksa genna ahihleh Sakhi sim in Sakhi sang a lianzaw gamlaksa khempeuh genna ahi.
ii) Gang: Pa sanggam pianpih numei pasal (husband) tuh Gang ahi.
iii) Hausa: Hausa tuh khoneitu, gam neitu, khosung enkoltu leh vaihawmtu ahi.
iv) Mi: Mi a kichih chiang in numei leh pasal genna ahi.
v) Naungek: Mi numei leh pasal kum 3 chiang nuailam genna ahi.
vi) Naupang: Mi numei leh pasal kum 12 nuailam naupang a sim ahi.
vii) Ni: Pa sanggam pianpih numei Ni a kichi.
viii) Nungak: Mi numei kum 18 akipan pasal aneih masiah nungak ahi.
ix) (a) Nupi: Mi numei pasal neisa genna ahi.
(b) Nu-Pi: Numei sanggam numei naupangzaw ta’n a unu Nu-pi a chi.
x) Pasal: Mi numei a pianglou peuhmah pasal ahi.
xi) Pisal: Pasal zineisa peuhmah pisal ahi.
xii) Pi: Suangtu Pa’ nu hiam Nu’ nu hiam Pi ahi.
xiii) Piching: Mi numei leh pasal kum 18 akipan a tunglam piching ahi.
xiv) Pu: Suangtu Pa’ pa hiam Nu’ pa Pu akichi.
xv) Sanggam: Mi nu le Pa kibang a piang unaute sanggam akichi.
xvi) Sisan pallou: Numei pasal (husband) neita, ta nei nailou peuhmah sisan pallou akichi.
xvii) Tangval: Pasal kum 18 akipan a zineih masiah tangval ahi.
xviii) Teilol/Teirol: Mi numei leh pasal kum 12 akipan kum 17 kikal teilol/teirol akichi.
xix) Tuailai: Teilol/Teirol kichi toh thugen kibang ahi.

10. PAITE: Paite hihna anuai a kigen bang ahi:
i) Mi a pianna Pa Paite ahihleh amah Paite ahi.
ii) Mi numei khat in Paite mi khat pasal (husband) a neihleh a kitenni apan amah leng Paite ahi.
iii) Mi khat in kei Paite ka hi chi a thupukna a bawlleh, thupukna a bawlni akipan in amah Paite ahi.

11. KHELHNA LEH THUKHENNA TOH KISAI THUMALTE: Khelhna leh thukhenna toh kisai thumal leh kampau kizang hilhchetna anuai a kigen bang ahi:
i) Gilou: Hinna nei leh neilou mi/van tung a tatsiatna tuh ‘Gilou’ ahi.
ii) Guta: Mi khat in amah van (thil) hilou, midang a aneitu phallouh hiam theihlouh in vala in amah a bang in bawl taleh ‘Guta’ ahi.
iii) Hiamkham: Mi khat mohna leh siamlouh sangtu in thagum suahlouhna ding a ganta khelinei a goh tuh ‘Hiamkham’ a kichi.
iv) Inn Sian: Mi khat midang khat in ah vasi hiam, numei khat in midang innsung ah nau vanei hiam, pasal khat leh numei khat zi-le-pasal hiloupi va lumkhawm taleh tuabang gamtatnate inn subuah ahi a, khelhna neitu’n Inntek tung a ngaihdam ngetna a vabawl tuh ‘Inn sian’ a kichi.
v) Khelhna: Hihding a kilawm hihlouhna leh hihlouh ding a kikham hih teiteina pen ‘Khelhna’ ahi.
vi) Khutkhial: Mi khat in a tupna nei hilou in midang khat tung hiam, ganta khat tung hiam, thil dang khat peuh tung ah siatna, liamna leh sihna tungsakkha taleh, tua gamtatna pen ‘Khutkhial’ ahi.
vii) Min Sesak: Mi khat in midang khat a damlai hiam a sisa hiam ahihna hiloupi in ngohta leh, huaibang a thugen pen ‘Min Sesak’ a kichi.
viii) Pawngsual/Sualluih: Pasal khat in numei khat amah utna leh lemsakna tellou in thagum suah in luppih taleh ‘Pawngsual/Sualluih’ a kichi.
ix) Sasat: Hausa Innpi a thubuai khenna a om chiang in a mohzaw (gilou) in a liau Voktal a goh ‘Sasat’ a kichi.
x) Sialding: Khelhna ziak hiam kigapna a kipiak chiang in Sialding a kizang. Sial mahmah a kingiat chiang in ‘Sialding’ a kichi a, tulai a Sialding omlouhna ah Rs.5,000/- a pom ahi.
xi) Tualthat: Mi khat in tupmawng in midang khat hinna (life) beisak/subei taleh, tua sihna ‘Tualthat’ a kichi.
xii) Zawlgai: Pasal khat in kitenna omlou in Numei khat luppih/lupkhawmpih in Numei in naupai taleh ‘Zawlgai’ a kichi.
xiii) Zawltai: Pasal khat in numei khat a zi ding in, numei nu leh pa’ theihpihlouh leh lemsakpihlouh in a inn akipan taikhaikpih in mundang ah zi leh pasal bang in va-om taleh tuabang a gamtatna tuh ‘Zawltai’ a kichi.
xiv) Zehphi: Mimal kithoihna hiam khosung kithoihna a omchiang in Siampu’n kithoih mi hiam khosung mite innsung hiam khopua pawtkhelou ding in thu apia a, tua hunsung mah a midang innsung leh khosung lutlou ding in inn baang (wall) ah sawlpa atak uh hiam khopua ah sawl abang uh. Tuabang a khamna kibawl theinapi a palsia tuh ‘Zehphi’ a kichi.
xv) Zehtang: Mi khat natna sukdamna dia Siampu’n a thoih chiang hiam, khua khat a tangpi damna leh hoihna dia khobawl kithoihna a omchiang in Siampu’n mimal leh mipi inn/khosung pawtsanlou ding in khamna abawl a, tuabang a kham hunsung ‘Zehtang’ a kichi.
xvi) Zu: Buhtang leh vai kihuankhawm a Silngou kisoh a, belsung hiam sengsung a ni 3 vel bilh a om khitnung Zubel a kilup a tui kihel, a tui ‘Zu’ a kichi.
xvii) Zubel Tung: Vaihawmna Innpi a thubuai/thusia neitu’n a thubuai genkhawmna ding a Vaihawm Upate sapkhawm theihna dia Zubel khat a valup tuh ‘Zubel Tung’ a kichi.

BUNG - 3
INNDONGTA BAWL DAN


12. INNDONGTA BAWLNA: Pa khat in a tapa zinei a, a inntuan chiang in hiai anuai a kigen bang in INNDONGTA a bawlsak hi:
i) Inntek: Inn neipa Inntek ahi. 
ii) Thallouh: Inntekpa sanggam pianpih Upapen hiam a kinaihpih gam kiluahthei ding akinaihpih pen Thallouh in a zang hi. Tapa Upapen ahihleh a Pa sanggam a Papi hiam a Paneu hiam a zang hi.
iii) Thallouh Mang/Thallouh Thusa: Inntekpa sanggam khat hiam, akinaihpih a behsung a mi khat leng Thallouhmang/Thallouh Thusa in a zangthei.
iv) Thusapi/Vengthusa: Inntekpa a ding a, amah beh leh phung sung mi hilou, beh dang mi amah it leh ngaina khat a zang hi.
v) Beh Thusa: Beh leh phung sung mi Beh Thusa in a kizang. 
vi) Tanupi: Inntekpa sanggam numei hiam amah tanu upapen hiam Tanupi a zat ahi.
vii) Tanu Nihna: Inntekpa sanggam numei khat hiam, anite lak ah khat hiam, a tanute lak a khat Tanu nihna in a kizang.
viii) Tanu Thumna: Inntekpa sanggam numei khat hiam, a beh sung numei khat hiam amah tanute lak a khat Tanu Thumna in a kizang.
ix) Pu Pi: Inntekpa nu’ Pa hiam a sanggam pasal ‘Pu Pi’ a kichi.
x) Pu Nau: Intnekpa tate pu pen ‘Pu Nau’ a kichi.
xi) Zawl: Intekpa toh kithuahthei, beh leh phung sung mi hikhalou beh dangdeuh mi Zawl in a kiguang hi.

13. INNDONGTA NASEP: Inntek in nopni leh dahni a tuahchiang in Inndongtate’n a poimawh leh kul bang in vaihawmna leh nasepna anei ua, amau sepdia kilawmte a semkhe zel uhi.

14. SAHAWMDAN TANGPI: Inntekpa’n inn-sa hiam, gamsa hiam a thah chiang in a inndongtate lak a sahawm dan hiai anuai a kigen bang ahi:
i) Inntek: Salu, a lung, a sin leh a sungkua atang.
ii) Thallouh: Saphei tumtan.
iii) Thallouhmang/Thallouh Thusa: Saliang pak.
iv) Thusapi: Saphei lai.
v) Beh Thusa (Thusa thumna): Anak mong.
vi) Tanupi: Sa-ik khat.
vii) Tanu Nihna: Sa-ik tumkhat.
viii) Tanu Thumna: Sa phuk (Sa-ik mong)
ix) Pu pi: Sa ngum/ngawng/bil.
x) Pu nau: Sa sungching.
xi) Zawl: Sa zangsa.

15. INNTEK THUNEIHNA: Atangpi a gen in, Inndongta vaihawm leh thupukna Intek in azui a, himahleh inntek in thu khenkhat ah inndongta vaihawm zuilouhtheihna anei hi.

16. TOU SAGOH: Unau pasal naupang zaw, Zinei khinsa in a U-pa inn ah ganta kheli nei gou in, Ankuang a lui a, huaituh Tou sagoh a kichi. Tou sagoh in U-pa zahna etsakna leh Sa Goupa Inntum suangta chih theihsakna ahi. Tousa gohni in a Thallouh-pa kiang a gou ahihman in Tou Sagoutu’n a Sungpa (Zi pa hiam a U-pa) Thallouh in a keng hi. Tou Sagoh ni’n a U-pan anaupa inntuanna in Inndongta ding a guansak ban ah van banghiam a naupa khosak kipatna ding in aguan hi. Mi kuahiam in Tou Sa a goh keileh U-pa simmoh ahi a, himahleh Tou Sa gohlouh ziak in liauna a omkei.

17. PU ZUKHOLH: Tupa in a pu itna-zahna etsakna in Zu (singpi) a khol a, huai tuh Pu Zukholh a kichi; Tupa in hiai Zukholh a neihchiang in Pu in a Tupa Pathian vualzawlna ngetna in Akmit-et a bawl a, huan Aktal khat leng a pezel hi.

18. PU TAWPZU KHOLH: Pu tawp zukholh chi 2 (nih) a om, Zi Putawp Zukholh leh Pisal Putawp Zukholh.
i) Zi Pu Tawp Zukholh: Nungak in pasal aneih a, ta aneih chiang in a Pu kiang ah Pu Tawp Zu a khol hi. Aziak bel, amah pen a pasal innkuante hong suakta ahihman in. Numei in Pu Tawp Zu a kholhkhit in si taleh, a kivui zohni zing in a pa/sanggamte’n ‘Pu Zutawi’ in galna a bawl uh. Himahleh a damlai a Pu Tawp bawl manlou a a sihleh a Pu/nu’ sanggamte’n ‘Pu Zutawi’ in galna a bawl uh.
ii) Pasal Pu Tawp Zukholh: Inn khat a pa pen a sihchiang in a ta hiam a tate hiam in a Pu (Papu) kiang ah Pu Tawp Zukholh abawl ding ahi, aziak bel Inntekpa zi sanggam a tate ding a Pu Pi hong suakta ding ahihman in leh Inndongta kilepthak kul ahihman in.
iii) Pu Zu Tawi: Innkhat a Pa a sihchiang in, a Pa/samggamte’n a Pu kiang ah Pu Zutawi a bawlsak uh.

19. LANGKHEN:
i) Langkhen : Tupate a sihchiang in misipa Pu’n (a Nu nawlamte’n) Zu/Singpi in lang bawlte a vak hi. Hiai Lang ah a tupa tusak in Han ah a vuiliam hi.Pute omlou in kuaman Si a vui ngeikei uh. “Pute leh Lamsak nehzohlouh” chi in Pute lou-in han kitanglou hi.
ii) Gunnman/Lukhawng: Tupa a sihleh a sungkuante’n misipa Pu kiang ah Pu Zutawi a dawnpih khitchiang un, misi pa Pu’n “ka Sialpi sungsuak ka tupa khuai na hihchiang un, a mel ka muhna ding in,” chiin a damlai a a Vanzat khat Gunnman in a laksak zel hi. Apu’n van bangmah agen keileh thil sebaih theilou deuh khat a Pu a pezel uh; huai tuh ‘Lukhawng’ a kichi.

20. KOSAH: Pasal khat asih leh, a sanggamte leh lainate’n a itna uh etsakna in Vok, Bawng, Sial a gou sek ua, huai tuh ‘Kosah’ a kichi.

21. NAUNGEK MINPHUAHDAN: Tapa upapen in Tapa a neihleh a min ding in a Pu (Pa’ Pa) a tamsak ding. Tanu a neihleh a Pi (Zi’ Nu) a zi U-te a tamsak ding. Tapa hiam Tanu hiam a nihna a aneihleh Pu/Pi (Nu’ sanggam) a tamsak dia; huai tuh a ta masa tangkhalou zawpen chihna ahi. A ta thumna a Gang hiam a Ni (a tangpi in Tanupi) in min a phuak ding ahi. Nauzaw tapa upapen a Upa (Tou) minphuah ding ahi a, anau dangte bel atung a kigensa bang in Pu/Pi hiam a Gang/Ni hiam in a phuahzel ahi.

22. PU DEM/SIMMOH: Tupa in inn-sa hiam, gamsa hiam a thah/mat a, a Pu Satan ding bang a piak keileh ‘Pu Dem’ hiam ‘Pu Simmoh’ a kichi; huai tuh Sialding khattan liautheihna ahi.

 

BUNG - 4
HAUSA LEH KHOSUNG THU


23. HAUSA: Hausa tuh khoneitu, gam neitu leh vaihawmtu ahi. Hausa in khosung Upate toh kithuah in khosung a thubuaite Paite Pupa Ngeina Dan leh a kizatdan dungzui in thu a khen hi.

24. HAUSA HAMPHATNA: Nidanglai in Hausa in anuai a kigen thuneihna leh hamphatnate anei hi: 

i) Inkhak/Lou khak: Hausa lemsakna tellou a khosung mi khat khodang a apemleh Hausa in pemkhetu Inn/Lou khaksak thei hi.
ii) Saliang: Khosung mi khat in gamlaksa kheli nei a mat/thah leh Hausa in a liang (Saliang) la thei hi.
iii) Buhsun, Tangseu: Hausa in Kumteng in Buhsun/Tangseu kichi khosung mite a kipan a laksak thei hi.
iv) Hausa Inn Bawl: A kul leh poimoh bang in khosung mipi’n Hausa inn lohbei in a bawlsek uhi.
v) Saha Kaih: Khosung mi khat in Sai hiam Sahang/Humpi hiam a matchiang in Hausa in a Hapak alaksak thei hi.

25. HAUSA UPA NASEPTE: Khosung hoihna ding, nek-le-tak zonna, gam-le-leitang kepbitna, atangpi a gen in Hausa leh khosung Upate mohpuak ahi, abik in hiai anuai a kigente ahi diak:
i) Inn mun hawmna leh Lou teelna vaihawmna.
ii) Khosung mipi zat ding, dan bawltheihna leh dante paihkhiak theihna.
iii) Mi khatpeuh khosung dan toh kituak a mohna nei (thubuai) a omleh Pupa Ngeina Dan in thukhenna abawlthei hi.

26. HAUSA UPA HAMPHATNA: Khosung vaihawmna leh thubuai lepna ah, Hausa Upate, Hausa panpihtu ahi ua, khosung hoihna ding mohpuakna anei uhi. Hiai anuai a kigen hamphatnate anei uhi:
i) Buhsun/Tangseu a awl uh.
ii) Khosung natang a awl uh.
iii) Kumteng in loumun a deihna uh a telthei uh.
iv) Sasat a kigoh chiang in sanekna ah a telthei uh.

27. SIAMPU: Khokhat a Hausa seh Siampu khat a om. Siampu dang zong a omthei lai, himahleh huai Siampu in Hausa’ seh Siampu hamphatna bangbang a tang theikei..

28. SIAMPU NASEPTE: Khosung mi damloute a ding in Siampu’n Pathian kiang ah kithoihna a bawlsak hi.

29. SIAMPU HAMPHATNATE: Hausa guan Siampu’n anuai a kigen hamphatnate anei hi:
i) Kumteng in khosung mi damlou a thoihte kiang a kipan Buh Phaidam khat a dong hi.
ii) Hausa inn ah buhsun a awl hi.
iii) Khotang natang a awl hi.
iv) Damlou kithoihna a ganta kheli nei goh ahihchiang in a ganta liang a la hi.
v) Kumteng in Loumun a telthei hi.

30. SIKSEK: Khokhat ah Hausa seh Siksektu a om hi. Khosung khatmah ah Siksek dangleng a om thei; himahleh Hausa seh Siksek hamphatnate anei theikei.

31. SIKSEK NASEP: Hausa guan siksektu’n khosung mite na/van poimoh hiam-hei, inn leh lou a zat, tu, tem, hei leh adangdangte sik a kibawl khempeuh a seksak hi.

32. SIKSEK HAMPHATNA: Hausa seh siksekte’n hiai anuai a kigen hamphatnate anei hi:
i) Kum teng in khosung mi sik a seknate akipan buh lohbeu khat Pum An in a dongthei.
ii) Buhsun/Tangseu a awl.
iii) Natang leng a awl.

33. TANGKOU: Khokhat ah khosung Tangkou khat a om hi.

34. TANGKOU NASEP: Hausa in a khosung mite kiang a zaksak ding/nop thu a neihchiang in Tangkou in zingkal baihtak (Phalvak) hiam nitak khomuikuan hiam in tang a samzel a, mite kimtak a zaksak ahihtheihna ding in.

35. TANGKOU HAMPHATNATE: Khua khat Tangkou in anuai a kigen hamphatnate anei hi:
i) Buhsun/Tangseu a awl hi.
ii) Natang a awl hi.
iii) Hausa Upa bang in Loumun a deihna a telthei.

36. LOU-GAM HAWMDAN: Khua Hausapa, Hausa Upate leh Lou telthei dia hamphatna neite’n kumteng in Lougam ding a sehkhiakna sung uah a deihna na uh atel uh; huaikhit chiang in khosung mi vantang in amau louding chiat a en ua, loumun tung masasa lou teltu ahi ua, lou min chiamtehna di’n Temtak a bawl uhi.

37. HAAM: Khua khat ah Hausa inn hiam, midang khat inn hiam ah Haam tangval leh tuailaite giahkhawmna ding mun Sumtawng ah a kibawl hi.

38. HAAM GIAKTENASEP: Khosung patau-meikang leh a dangdangte venbitna ah Haam Giakte nasep ding in a kikoih a, huailou melma in khua a hongdou leh khosung venbitna ah Haam Giakte sepaih bang a zat ahi uh..

39. HAAM VAIHAWMNA: Haam vaihawmna, Haam Upa khat hiam asang a tamzaw hiam khut a koih ahi a, Haam giakte’n Haam Upa sehbang in a kul leh poimohte a semkhe zelzel uhi.

40. KHOTHAK SATNA: Hausa phalna in amah gamsung ah mi khat in khodang a bawl thei hi.


BUNG - 5
KITENNA


41. MOU KIHEL DAN: Tangval piching khat in numei Piching khat ZI ding a adeih chiang in, nu-lepate’n Inndongtate sam in Nungak nu-le-pa Inn ah Zu/Singpi vapua in Mou ahel uhi. Ana man uleh Zu/Singpi ana dawnsak ua, a mankei uleh Zu/Singpi ana dawnsak kei uh. Huan kilemna Singpi ana dawnsak nung ua, banghiam kituahlouhna aneih uleh, Numei lamte’n a Inndongtate sawl in Zu/Singpi a valeh uhi. Huan, kilemna aneih ualeh, kitenni ding a bikhiah uh.

42. ZAWLTHU KAL A SIAL THAWL: Tangval leh nungak kiteng dia kilemna a om khitnung in,tangval dang hiam nungak dang hiam in a suksiat a, kitenna ding a kikhel aleh ‘Zawlthu Kal A Sial Thawl’ hiam ‘Sialkhau Sattat a kichi a, Sialding khat, Sasat leh Zubel/Singpi liautheihna ahi.

43. KITENNA: Tangval leh nungak kitenni ding a bikhiah nitan a bangmah buaina a om keileh, Inndongta leh mipi theihpih a kitenna bawl ahi a, huaini akipan pasal leh zi ahi uh. (Tulai in Saptuamte kitenna dan a kizui hi).

44. MOU LIAH/MOU LAWM: Nungak in pasal a neih (kiten) chiang a akiang a aliahtu numei dang khat ahi a, ‘Moul Liah’ hiam ‘Mou Lawm’ a kichi; Mou Liah man chih bikhiah sum in hiam van in hiam a omkei a, Mou neipa’n a kilemna bang ua a piaktheih ahi.

47. MOU MAN: Nidanglai in I Pu I Pate’n gouneih mantam pen Sial in man-le-mual a na gen ua, a tangpi’n Mouman Sial 2 (nih) ahi a, Sial nuta leng a kichi. Amau hun leh tuhun kidangta ahihman in Sial omlouhna ah Sialpi khat man di’n Rs. 2,000/- leh Sialnou khat man di’n Rs. 1,000/- pom ahi.

48. MOU MAN PIAK DAN: Nidanglai in mi’n mou aneih chiang un hiai anuai a kigen bang in Man a na kipia uhi:
i) Thaman: Thaman kichi Mou neihtheihna leh sivui theihna ahi. Nidanglai in sum Rs. 2/- a kipia a, tun Rs. 200/- pom ahi ta.
ii) Voktal Tukli: Tangval khat in Nungak khat zi ding in tonpih taleh, Inndongtate’n numei sungkuante kiang ah maivilna in Voktal tukli gou in Ankuang a lui uh. Voktal tukli hiam sum Rs.4/- a kipia. Tuchiang in Rs.400/- pom ahi ta. Tukli I chih Voktal tukli chihna ahi.
iii) Manpi: Sial nuta ahi a, sum in Rs. 20/- leh Rs. 10/- ahi. Sial omlouhna ah tuchiang in Rs. 2,000/- leh Rs. 1,000/- pom ahi.
iv) Ukan Man: Nungak nauzaw in a U hiam a U-te sang a pasal aneih masakzawk chiang in U Kan Man kichi mou neipa a kipan van hiam sum hiam a ngenthei a, van ahihleh Puandum, a sum in ahihleh akihoulemna bang un a pia hi.
v) Pu Sum: Moupu’n a tunu pasal nei a khakchiang in, Mouneipa lak apan Pu Sum kichi van hiam sum hiam in ala hi.
vi) Mou Tutphah: Mou Man kipiak chiang in Mou nu-le-pa’n mou man kipia sum pen amau hoihsak zahzah Mouneipa lak/kiang ah a pekik ua, huai sum piakkik pen ‘Mou Tutphah’ a kichi hi.
vii) Min Man: Nungak khat in pasal a neihchiang in Nungak min Phuaktu in Mouneipa akipan van hiam sum hiam a la a, tua pen ‘Min Man’ a kichi a. Van ahihleh Puandum hiam ahi a, sum ahihleh kihoulemna bang ahi.
viii) Pu-sa: Tupa in gamsa amat chiang in a Pute (Nu’ Pa hiam sanggam pasal upa pen) sa a va pia; a ngawng, a mei, a bil chihpeuh. Pu-sa nekdan a kibang kei, a neilou leng om hi.

49. MOU MAN PIAKLOUH THEIHNA LEH PIAK TEITEINA DAN:
i) Mouman Piaklouhna: Mou nu-le-pa’n Mouneipa akipan in “Mou man sum in hiam van in hiam ka la kei ding achih” a alak keileh, Mouneipa’n mou man a piak teitei a kulkei ding.
ii) Mou Man Piak Teitei Kulna: Mou nu-le-pa’n Mou man a lak khitvekma ua, a tanu a sihleh Mouneipa’n Mou man a piakkhitlouhte a piakkhit ding ahi. Mou nu-le-pa’n a ngaihdam kei ua leh.

50. SIALKHUMSA: Mou nu-le-pa’n Mouneipa a kipan mou man a lakchiang in, Sialkhumsa Vok hiam Bawng hiam a goh ding ahi. Sialkhumsa kigou mahleh Mouneipa’n Mou man apiak vekpah ding chihna ahi kei a, a khonung inleng mou man piaktheih ahi. Sialkhumsa kigoh ni’n Mouneipa Inndongtate leh Mou nu-le-pa Inndongtate kimeltheihtuahna in ankuang a umkhawm ding ua, Mouneipa’ tanding saseh in saseng sin toh Mou in a pasal inn ah a po ding.

51. SIALKHUMSA GOHLOUH THEIHNA: Mou man Sial in a kigen hi. Nidanglai in, Pupa-te’n Sial mahmah in Mou man a kipia ua, Inntek in Vok/Bawng nagoh zel hi. Huai tuh Sialkhumsa a kichi hi. Mou man ding a Sial a kikhum keileh, Sial khumsa goh akul kei. Hiai Sial khumsa tang in chih a omtuan kei.

52. MOU VAN KEN: Mou nu-le-pate’n atanu uh pasal a neihchiang in van a deihna bang un a pethei uhi. Himahleh atanu uh a khakni un, hiai anuai a kigen vante apiak ding uh ahi:
i) Puanpi/Kantha/Rizai;
ii) Sengpuak leh Nam;
iii) Tutang leh Heitang;
iv) Lel/Singkuang/Singlem;
v) Sathau leh abing/athawl;
vi) Zuthawl/Singpi (Mou Zupuak); leh
vii) Saseng sin/Puandum (Mouneipa tanupi tan ding).

Hiai atung ateng Pupa Ngeina Dan a Mou vankente ahi uh. Huaite chihlouh Mou nu-le-pa’n a tanu a deihsak ua Van-got dang a kensak ua leh Mou vanken a simtheih hilou in, gift(thilpiak) bang a ngaih a hidia, a khakni hilou nidang a piakkhiak ding ahi. Huaiteng mah thusia-lasia a omleh genbei ahi ding.

53. SA SENGSIN: Mou nu leh pa’n atanu uh Sialkhumsa agoh chiang un, Mou in a sa kigou a pum hiam athem hiam in mouneipa Inn a sengvang in a pua a, huai sakhuhna Puandum tuh Saseng sin a kichi hi. Hiai Saseng sin Puandum mouneipa Tanupi tan ahi.

54. U KAN MAN: Numei in koppih (pasal) a neihhun in, a U nungak lai pasal neihsan taleh, huaituh Ukan a kichi. Mou sanggam numei in Ukan man in Puandum khat hiam a kikimpih Sum hiam a la zel hi.

55. ANGPUAN: Unau numei lak a nautum pen in pasal a neihchiang in, a pasal in a zi nu (mother) Puandum a peding a, huai Puandum bel ‘Angpuan’ a kichi hi.

56. MOU IN PASAL DAN KOPPIH: Mou leh a pasal kikal ah, tawndan, chin dan a kibanglou om taleh, mou in apasal neihni akipan in a nu leh pate dante a nuse ding hi. Mou man piakkhit leh piak khitlouh thu bangmah gen a omkei ding.

57. ZAWLTAI: Pasal khat leh numei khat a innkuante theihpihlouh leh lemsakpihna tellou in, nupa bang in na omkhawm in, a inn apan taikhe taleh ‘Zawltai’ a kichi. Sialding 1 tan a gaptheih ahi.

58. TANU SAGOH: Mou nu-le-pa’n a tanu uh deihsakna in chiklai peuh in Vok hiam Bawng hiam agoh thei ua, huai sagoh tuh ‘Tanu Sagoh’ a kichi hi.


BUNG - 6
NUPA KIMAKNA


59. KIMAKNA: Ngeina dan in, nupa kimak a siangkei a, phal leng ahi kei.

60. ANGKAWMNA ZIAK A KIMAK: Nupa kikal a angkawm ziak a, kimakna a omleh:
i) Pasal mohna ahihleh, a zi in a kitenlai ua a van kente a lakik thei ding; Mouman piaksa a pasal kiang a lehkik chih a omkei ding; Mouman bat omlai omleh a pasal in a piakkim ding ahi.
ii) Numei (zi) mohna ahihleh, a kitenlai ua Mou van kente a silhlai chihlouh ngal lakkik chih a omkei ding; Mouman piaksa teng a pasal kiang ah a lehkik vek ding.

61. LUNGSIM LEH TAKSA MIBATLOUHNA ZIAK A KIKHENNA: Nupa a kitennung un, khatzaw sam numei/pasal taksa hiam lungsim hiam, mibanglou in, a mibatlouhna damzou ding a lametna a omkei a, a mibangzaw in a koppih a makleh, zangna dopna in Sialding 2 a peding a, a mibanglou pen a nu-le-pa Inn ah a vakha ding hi.

62. KITENG DINGA KILEMNA HIHSIA: Numei-pasal kikal ah kiteng ding a kilemna a om khitnung in, khatzaw samsam in khem in kitenna ding kipelh taleh, a khemtu in khem a omzaw kiang ah Sialding 2 a pe ding.

63. TAKSA POIHLONG: Mi khat pasal hiam zi hiam a taksa tung a poihlongna om ziak in a koppih toh nupa hihna ah kipawl theilou in om taleh, a koppih kiangah Sialding 2 aliau ding hi.

64. KIMAKNA ZIAK A LIAU:
(1) Pasal zi ma peuhmah in:
i) Makman Sialding khat, Sasat leh Zubel/Singpi aliau ding.
ii) A zi van kente (a kitenlai ua) muhtheih a omlai teng a piakkik ding ahi.
iii) A zi man piaksa teng muhkik a omkei ding.

(2) Numei in Pasal a khen/mak leh:
i) Mouman piaksa teng a lehkik vek ding.
ii) A vankente (akiten lai ua) a silhlai loungal muhkik a omkei ding.
iii) A tate tung ah bangmah gen a neithei kei ding.

(3) Kiphakhen- Nupa a nihtuak ua lungkim a kikhen ahih ualeh ‘Kipha Khen’ a kichi a,
kuamah liau-le-pan a omkei.


BUNG - 7
ANGKAWMNA LEH THANGTATNA

65. ANGKAWMNA: Mi khat a zi/pasal hilou midang khat toh lumkhawm taleh ‘Angkawm’ a kichi.

66. NUMEI PASAL NEILAI ANGKAWM: Numei pasal neilai, pasal dangkhat toh angkawm taleh angkawm pasal in numei pasal kiang ah Sialding 5 a liau ding, Sasat leh Zubel toh.

67. PASAL ZI NEILAI ANGKAWM: Pasal (Pisal) zinei lai numei dang toh angkawm in a zi ding in la taleh, Inn ah a paipih ding hi. Huan a zipi’n omkhop a utkei leh, a pasal in a zi ding a neih teitei leh a inn pawtsan in, inn atuan ding uhi. A zipi leh a tate’n a pa gou a tangvek ding ua, a pa’n bangmah a genthei kei ding.

68. MI’ ZI SUH: Pasal khat in midang khat zi koppih in Zi ding in taipih taleh, a Zi’ pasal kiang ah Sialding 10, Sasat leh Zubel/Singpi a liau ding, a zi’ pasal kiang ah Pu-pa Ngeina Dan in Mou man a peding.

69. ZAWLTAI ZIAKA LIAUNA: Pasal khat in numei khat, a innkuante’ theihpih hilou in a zi ding in inn akipan taipih taleh, man leh mual piak ban ah numei pate’n zawltai man in a Pasal Sialding 1 (khat) in a gamthei ding.

70. ZAWLGAI: Numei khat in kitenna om masalou in pasal khat akipan naupai taleh ‘Zawlgai’ a kichi.

71. ZAWLLEI LEH ZAWLTA: Pasal khat in nungak/numei khat kitenna om masalou in nau paisak henla a zi ding in deihkei taleh, hiai khelhna ziak in Sialding 2, Sasat leh Zubel/Singpi aliau ding. Naungek a damleh kum 3 beima in a Pa’n a la ding a, nauvak man in kum khatzel a hisap in Sialding a pe ding a, tuban kum 3 sung a aPa’n alak keileh a khonung in bangmah a genthei nawnkei dia, naungek a Nu’n a tangden ding.

72. ZAWLTA A NU’ A SUAHNA: Pa in a zawlta a nu akipan a kum 3 sung a alak nopkei leh, Zawlta pen anu’ a suakdenta ding..

73. KHUMPI KAIMAN: Tangval khat leh nungak khat hiam, Pasal khat leh numei khat Inn neitu’ lupna ah lumkhawm (moh) tale uh, ‘Khumpi Kai’ a kichi a, tua a mohpih pasal in Inntekpa kiang ah Sialding khat aliau ding hi.

74. INN SUBUAH: Pasal khat leh numei khat, nupa hilou, midang khat inn ah lumkhawm (moh) tale uh, huai ‘Inn Subuah’ahi ua, apasal in inn neitu kiang ah Sialding khat aliau ding hi.

75. NAWI MEK: Pasal khat in numei/nungak khat a phallouhpi in a nawi khoihsak taleh, ‘Nawi Mek’ a kichi. Huchibang khelhna tuh Sialding khat tan a gaptheih ahi.

76. PAWNGSUAL:
i) Pasal khat hiam, asang a tamzaw hiam in nungak/numei amah utna neilou in luppih sawm in sual taleh, ‘Pawng Sual’ a kichi.. Ban ah, numei khat amah utna tellou a pasal in a luppih (sexual intercourse) aleh Pawngsual/rape a kichi. Tuabang a takhialtu hiam talkhialtute’n luppih zou in zoukei mahleh a malmal in Sialding 5 chiat leh Zubel/Singpi liausak chiat ding ahi.
ii) Numei kung chinglou pawngsual: Tangval khat/pasal khat in numei naupang kum chinglou amah lemsakna hiam lemsaklouhna gen omlou in luppih taleh, Pawngsual ahi a, hiai kehlhna ziak in Sialding 10, Sasat leh Zubel/Singpi liausak ding ahi.


BUNG - 8
GOU LEH GAM KILUAHNA


77. GOU: Innkuan khat a Pa in amah pa akipan a luahsawn leh amah sepsuah vante, tuahtheih leh tuahtheihlouhte a silhlai tan a omlai amah tate luahsawn theih ‘Gou’ a kichi.

78. GAM: Innkuan khat a Pa in a sihtan in amah gouluah ding tanu/tapa neikei taleh a vante tuahtheih leh tuahtheihlouhte ‘Gam’ a kichi. Abeh lak a pasal naipen in a Gam aluah ding.

79. TAPA UPAPEN GOULUAHNA: Pupa Ngeina bang in tapa upapen a pa a sihchiang in a gouluahtu ding ahi. Himahleh tapa upa pen, apa damlai kemnuamlou a inntuan ahihleh a pa’ gou a luah theikei ding, a pianpih apa kemtu’n apa Gou a luahthei ding. Apa a damlai in atapa dangte kiang ah Goute na hawmzaklou hitaleh, Gouluah tupan lem a sakleh a sanggamte kiang ah Gou a hawmthei ding.

80. GAMLUAHNA: Pa khat in amah’ Gouluahtu ding tapa neikei taleh adamlai in atanute’ kiang ah agou, innmun-lougam a pethei. A damlai a tuabang vaihawm felna a neihkei leh a gamluahtu in goule-gamte aluah ding.

81. TA DANGTEGOULUAHNA: Inn khat Pa in agoute amah tapate leh tanute kiang ah adamlai in thugousiah bawl taleh, amah sihchiang in a goute a tate kiang a muh ding a, agelh (Will) bangbang in a tate’n atang ding uhi..

82. i) ZI NAWKIK TUNGTANG: Pasal in a zi damlai nusia in sihsan taleh tapa-tanu a neih keileh ngeina dan in a nawlam ah a kik hi, sisan pallou ahihman in.
ii) ZINAWN TUNGTANG: Pa khat in tate nei in a zi’n sihsan in huai pasal in a tate’ nu ding in zidang pilut taleh, a tate’ nu hong hi. Ta neikei mahleh sisan pal leh pallouh gen ahi kei ding. 
Himahleh, a tate toh omkhawm utlou a pai hiam pasal dang a neih nawnleh aneih ni mah in tua inn a pawtsan ding a, a pasal gou khatbek a pokhe theikei ding.

83 ZAWLTA IN A PA GOU LUAHNA: Pasal khat in numei khat toh sawnpai henla, a nu lalou in ata la taleh, huai naupang sawn (zawlta) akichi a, a Pa zinei nailou ahihleh tua Zawlta Tapa upapen a ngaih ahi, a Pa gou tengteng a tang thei ding a, gouluahtu ahi ding.

84. TALAK GOU LUAH: Mi khat in amah sisan a piang tanu-tapa neilou in midang’ ta amah ta ding in la taleh, Talak a kichi. Hiai talak in ta ding a latu a sihtan a kep aleh ta ding a latu’ phung leh tang a tangden ding a, a sih tanpha akep leh agou aluah ding.


BUNG - 9
GITLOUHNA LEH KHUTKHELHNA


85. KHUTKHIAL: Mi khat in tupna neilou in, midang khat tung ah, natna, liamna leh sihna hiamhei zang hiam zanglou hiam in tungsak kha taleh, Khut Khial a kichi.

86. KHUT KHIAL LIAMNA: Mi khat in tupmawng hilou in midang khat tung ah liamna tungsak taleh, liamsaktu’n Innlutna singpi a vakhai (zu ava lup) ding.
i) Liamtu toh kilemna a bawllai ding.
ii) Ngaihdam ahihkeileh aliamtu ki-etkolna a senteng adin ding.
iii) Aliam pen a sihleh, misi puandum in atuam ding. Hiamkham gan kheli nei gou in innlut abawl dia, a tawmpen in Sialding 20 aliau ding.

87. TUALTHAT: Mi khat in tupna nei in midang khat tungah sihna tungsak taleh, Tualthat a kichi hi.

88. TUALTHAT LIAUNA: Misi sungkuante’ kiang ah Tualthattu hiai bang in aliau ding:
i) Hiamkham kheli nei in abawl ding.
ii) Misi puandum in atuam ding.
iii) A tawmpen in Sialding 50 a liau ding.

89. INN KIBULUH ZIAKA LIAMNA: Mi khat hiam a sanga tamzaw hiam in midang khat Inn va buluh in Inn neitu toh kiselna leh kinakna piangsak henla, khutkha a kisualna ziak in Inn neitu liam hiam si hitaleh, Inn buluhtute tualthat bang a ngaih ahi ding ua, tualthattu liauna bangbang a liausak ahi ding; himahleh Inn neitu’n a kivenna in Inn buluhtu tung ah liamna-sihna tungsakkha taleh, khutkhial bang a ngaih ahi ding.

90. KIHON SUAL: Mi nih kina in kisual henla, midangte’n vaphelh in, a phelhna ziak un, liamna leh sihna tuak omtaleh, khutkhial bang a ngaih ahi ding. Khutkhialtu thuak bangbang aliau ding; himahleh mikhat in tupna nei a liamna leh sihna midang khat tung a atunsak leh tualthat ahi ding.

91. MIHING GU/PIMANG: Mi khat in midang khat thagum in pimang taleh, hiaibang a gap ahi ding:
i) Hingdam a muh ahihleh zubel, singpi, sasat leh Sialding 10 aliau ding.
ii) Mihing, hingdam amuh ahihkeileh Tualthat liau bangbang aliau ding.

92. ZAWLGAIZIAK A SIHNA: Mi khat in numei khat Zawlgaisak in sihna tuak taleh, hiai bang in aliau ding:
i) Ganta kheli nei in innlut a bawl ding.
ii) Misi puandum in a tuam ding.
iii) Sialding 10 a liau ding.

93. HAUSA SUTPI KAWI: Mi khat in a theihhiam theihlouh hiam in thilkhat hihkhial henla, midang in vuak ding in delhzui in, khutkhialtu Hausa Inn ah tailut taleh, ‘Hausa Sutpi Kawi’ a kichi. Huchi-a a kibuknung in kuama’n a tung a khutkhak a siangkei, himahleh athu pen a khelhna bang a gen ding ahi.


BUNG - 10
GANTA TUNGA KHELHNA


94. GANTA KIGUKSAK: Mikhat in midang khat ganta guksak taleh, guktak man Sialding 1 aliau ding:
i) A ganta man a neitu’ bikhiah zah sum in a liau ding.
ii) Singpi khai (Zubel tung) in innlut a bawl ding.

95. GANTA TUNG A KHELHNA: Mikhat in midang khat ganta tung a khutkhial in gan liam taleh:
i) Singpi khai in innlut abawl ding.
ii) Gan liam kepna sumsen teng a piakvek ding ahi.
iii) Ganta a sihleh, ganman pia in gan si pen khutkhialpa’n a tang ding.

96. GANTA HUAN/LOU LUT: Ganta khat Huan/Lou a lut in haichi anteh-louhing hiam buh hiam theikung hiam suse taleh, ganta neitu in haichi suksiat manzah a pe ding. Ganta a neitu in a donlouh ziak a panglen ahihleh, ganta leng Huan/Lou neitu in a manthei ding. Ganta mat a omleh aneitu’n tatna sum in a kihunpih bangzel a pe ding.

97. GANTA KISUALSAK: Mi kuahiam khat in ganta khat leh khat kisual sak in, ganta a kisual ziak un sihna tuak taleh, ganta kisualsaktu’n singpi khai in gan neitu kiang ah inlut abawl ding a, gan neitu in gansi pen a tang ding.

98. GANTA KHAU KHIHSA LIAMSAK: Mi kuahiam khat in ganta aneitu’n munkhat a akhih suliam hiam sulum taleh huai mi’n a liam pen etkolna a sengvek ding. Ganta a sihleh Singpi khai in innlut a bawl ding a, gansi pen man ape ding. Gansi pen a neitu in a tang ding.

99. GANTA KIKOP: Mi khat ganta midang khat in vulloh henla, ganta sum a zuak in om taleh, ganta man sum a gan neitu leh a vulhlohtu’n a kikimhawm ding uh ahi; huan ganta goh ahihleh ganneitu leh a vulhlohtu a kikimhawm ding ua, a vulhlohtu’n gan lu leh lungbom atang ding.

100. GANTA KIVULH LOH: Mi kuahiam khat in midang khat ganta anu anou tan ding in vulloh taleh, huai ganta’n nou aneih chiang in a noute a kikimhawm ding ua, a nou khatkia ahihleh a vulhlohtu’n a nou a tang dia, a neitu’n api atang ding; ahihkeileh gan vulhlohtu’n api atang dia, gan neitu’n anou atang ding.

101. GANTA KIKEPSAK LAI A SIHNA: Mi kuahiam khat in midang khat ganta azatman piak ding in kem henla, akepsung in ganta damlouhna ziak in si taleh, a kemtu donlouh ziak hilou in, ganta sihna tung ah a kempa’n moh a pokei ding, banghiam amau kikal a laigelh a kilemna omsa ahihkei ngalleh.

102. GANTA ZIAK A LIAMNA LEH SIHNA: Ganta khat in mikhat tung ah liamna tungsak taleh ganta neitu’n aliamte ki-etkolna a ditvek ding ahi. Huan ganta khat in mi khattung ah sihna tungsak taleh Ganta neitu’n misi puandum in atuam ding a, Sialding 10 aliau ding. A gan leng goh ahi ngal dia, a neitu’n atang ding.

103. GANTA VAL: Khua khat ah ganta aneitu kitheilou om taleh, huai ganta tuh ‘Ganval’ a kichi. Huchibang ganta a kimuhleh muh a omni akipan ni 15 sung in aneitu’n ahihna kichiantak gen in amah a’ ahihna apulak ding. Huchibang aneitu pulak a omkeileh ganta Hausa hiam Hausa Upate’ a hiam asuak ding.

104. GANTA NOUSUAK: Mi khat ganta vulhlai midang khat inn ah anou vasuak taleh, a Inn neitu kiang ah ganta noukhat a neitu’n a piak ding ahi.

 

BUNG- 11
VAN TUNG A KHELHNA


105. VAN HILHCHETNA: Mikhat thil neih, tuahkhiak theih leh tuahkhiak theihlouhte ‘Van’ a kichi:
1) Tuahkhiak theihlouh Vante:
i) Gam;
ii) Inn;
iii) Sing-le-gua; leh
iv) Huanhai.
2) Tuahtheih Vante:
i) A tunga Section (1) a kigelhkhalou vante tuahtheih vante a kichi.

106. TUAHTHEIHLOUH VANTE TUNG A KHELHNA: Mi khat in midang vanneih tuahtheihlouhte mei a hal hiam, thildang zang a suksiat aneih leh, thilhihmi tuh sumtang hiam avan in a thil suksiat man ditsak/liau ban ah singpi khai in kilemna a bawl ding.

107. GUTA: Mi khat in midang khat vante, amah theihlouh leh phalna tellou a alaksak leh ‘Guta’ a kichi.

108. GUTA THUAKNA: Mi khat in midang khat van gutaleh, van-guk muhtheih a omlai ahihleh a neitu kiang ah apekik ding a, muhtheih a omnawn keileh, aman ding sum in a pe ding, huaiban ah gitlouh man Sialding 1 a liaubeh ding.

109. VAN-GUK ZIAK A SIHNA: Guta in aguktakna toh kisai a sihna tungsak taleh, tualthat bang a ngaih ahi a, tualthattu’ thuak bangbang a thuak ding ahi.

110. SUANGPHUH HIAM LAIGELH SUKSIATNA: Mi kuahiam in midang khat Suangphuh hiam Singpek a laigelh a suan hiam suksiatsak taleh, a susetu’n amah sumseng in akibatpih athak a bawlsak ding hi. Huaiban ah gitlouhman in Sialding 1 tan a gaptheih lai ahi ding.

111. LOU/HUAN KIHALSAK: Mi khat in midang khat Lou/Huan a tupmawng in va halsak in suse taleh, gilou bawltu’n van a suksiat man sum in a din ding a, huaiban ah Sialding khat, Sasat leh Zubel/Singpi gaptheih lai ahi ding; ahihhang a tupthu hilou, khutkhial a meikang akipan ahihleh a thu a nih ua kilemna bangbang ahi ding.

112. INN LEH BUH KIHALSAK: Mi khat in midang khat Inn hiam Buhbuk hiam vahalsak taleh, huaibang thilhihtu tualthat bang a ngaih ahi ding a, thilgilou bawltu leng tualthat thuak bangbang thuaksak ahi ding.

113. LOU GAM KITUH: Mi 2 hiam a sanga tamzaw hiam Lou khat kituh in thubuai piang taleh, Hausa Upate’n hiaibang in thubuai alem ding: Thubuai neite lak a khat in amah deihna bang in lou gamgi ding asat dinga, huaikhit in a langpan huai lou-gamnihte a deih lamlam atel dinga, a omlai pen gamgi khenpa a’ ahi ding.

114. MIKHUAL VAN INN NEITU A TOH KANGKHAWM: Mikhual khat in a van midang khat Inn ah koih henla, akoihna Inn patau-mei in kang in avante leh Inn neitu vante kangmang khawm taleh, Inn neitu’n mikhual vankang tung ah moh a pokei ding.

115. MI’ MIN SESAK: Mi khat in midang khat a damlai hiam a sisa hiam ahihlouhnapi, hichi khachi ahi chi’n midang kiang ah kam agen hiam lai agelh hiam in theihsak taleh ‘Hihminsia’ (defame) a kichi. Etsakna ding in ‘A’ in ‘B’ lak ah zawlta a pai chi henla, ‘A’ lah gai takei leh huchibang thugen kisuk minsiatna ahi.

116. KIMIN SIATSAKNA ZIAK A LIAU: Mi khat in midang khat hihminsia taleh, a thu zil in gapna bawl ahi dinga, gilou bawltu Sialding khat leh Zubel/Singpi tan a gaptheih ahi ding. 

117. KI-INN NGAIHGUK: Mi khat in midangte’ houlimna a theihlouh un va ngaigu taleh, ‘Ki-Inn Ngaihguk’ a kichi a, huai bang khelhna tuh Sialding 1, Sasat leh Zubel/Singpi tan a gaptheih ahi.

118. ZEHPHI: Mi khualzin khat, khosung natna ziak hiam, kithoihna ziak hiam a, khosung lut deihlouhna
om in, pumpelhna lampi zong sialsa om a, huai khosung a lut teitei leh, ‘Zehphi’ a kichi. Huai Zehphitu in, kihthoihna hiam a sumsente ditna a bawlban ah, Sialding 1, Sasat leh Zubel/Singpi tan a gaptheih lai ahi.

119. INN A ZEHPHI: Khualzin, mi Innsung a lut ding deihlouhna in, kithoihna ziak a, Inn kongbiang ah sawl na kibang henla, huai theinapi in mikhual khat, Inn ah valut teitei taleh, Zehphi a kichi a, huaibang khelhna bawltu’n, Inn neitu kithoihna a sente a ditvek ban ah Sialding khat tan a gaptheih ahi.

120. INN SIAN:
i) Mi khat inn ah midang khat va si/kipolut kha taleh Misi ziak in Inn subuah a kichi. Misi sungkuante’n Inn neitupa kiang ah Ganta kheli nei hiam Zu/Singpi hiam in siansuahna Innsian a vabawl ding uh. Inn neitu’n kul asak keileh hih teitei a kulkei.
ii) Mikhat midang khat innluah, Inn luahman pia in khosa taleh, sih leh man atuah ni un Inn neitupa kiang ah Innsian bawl a ngaikei, luahman pia a luah ahihman in.

121. PUTE INN AH NEKMAN: Tupa hiam tunu hiam a Pu inn a akum a sim om in nek-le-tak, a Pu Inn ah bangteng om mahleh leiba a sim ahi kei ding.

BUNG- 12
THUBUAI SAI DAN

122. THUBUAI TUT: Mi khat in thubuai nei taleh Inndongtate lak a thusate khatpeuh sawl in ngoh a ompa inn ah thu a tungsak ding.

123. INNDONGTA THUBUAI LEPNA: Ahihtheih tan in, mi 2 hiam asang a tamzaw hiam kikal a thubuai leh thusia a omleh Inndongta sapkhawm a lepna bawl ding ahi.

124. INNDONGTA THUNEIHNA: Hiai Dante sung a thubuai kigente leptheihna thuneihna Inndongta khut ah a om hi.

125. ZUBEL TUNG: Mi khat in thubuai aneih a, Inndongta nihten thukhenna a bawl uhiam a ngaihsaklouh
ziak/simmoh ziak a Inndongta thu genkhawmna omlou hiam thubuai neitu’n lungkimlouhna a neihleh khosung Hausa Innpi ah Zubel/Singpi vapua in hekna abawl ding a, huaituh Zubeltung or Court-Fee leng akichi.

126. HAUSA INNPI A THUBUAI LEPNA: Mi khat in Hausa Innpi a zubel tung a thubuai atutleh, Hausa leh Upate’n:
i) Hektu leh a theihpihtute, hek a omleh a theihpihtute samkhawm in a thu ngaihkhiakna anei ding uh.
ii) Pupa ngeina dan in thu akhen ding uh.
iii) Thukhenna a moh tangsak a omtu’n a thuzil a thukhenna a zuihban ah Hausa thukhenna Court ah Sa-lam asat ding.

127. HAUSA COURT THUNEIHNA: Hiai Pu-pa Ngeina Dan Bu a tuang khalou khosung hoihna ding a poimoh dan bawltheihna leh gaptheihna upa-te khut ah a om.

128. PTC COURT A ZUBEL TUNG A KIHEKNA: Mi khatpeuh in thubuai toh kisai a Inndongtate hiam Hausa Upate hiam in thukhenna a bawl tung a lungkimlouhna nei hiam a thu kinziak hiam a thubuai aneihleh Paite Tribe Council (PTC) Thukhenna Court a Zubel tung in (Court fee pia in) hekna a bawlthei ding.

129. PTC COURTATHUBUAI(CASE) HILOU LAKKHAKTE: Court Marriage hiam Divorce ding ngetna honglutte thubuai dan a lak ahi kei a, PTC Court Judge-te’n a saikei ding. Court Marriage ah inndongta nihte  thaman/manpi a kipiak hun uh pansan in Officiating Minister/Chairman di’n President, PTC/GHQ a pang dia, PTC Court Secretary in Secretary (Customs & Culture), PTC/GHQ a pang ding. A kitengte leh theihpihtute suai kaihsak ahi ding uh. Divorce Certificate ah leng tuabang in President leh Secretary (Customs & Culture) te’n suai a kai ding ua, thaman leh manpi kileh ni pansan a Certificate piak ahi ding uh. Kimakna ahihman in a kimate’ suai kaihsak a ngaikei ding. Tuabang a thu honglutte ah zubel tang in PTC Court fee kila zah mah Certificate late’n a sung ding uh.

130. PTC COURT THUKHENNA: Mi khat in thubuai toh kisai PTC Court a thubuai a tut/Zubel a tunleh PTC Court in:
i) Hektu leh hek a om leh a theihpihtute tuak uh samkhawm in a thu omdan ngaihkhakna anei ding.
ii) Kihekte lai (documents) poimohte nguntak in a enchian ding uhi.
iii) Pu-pa Ngeina Dan leh a Kizatnate pansan in thubuai akhen ding uh.
iv) Thukhenna a mohtansak a omtu’n PTC Court ah Salam asat hiam liau zuih sasat hiam abawl/asat ding.

131. THUKHEN UPATE TELTHEIH LOUHNA: Vaihawmna Innpi a Upate (member-te) kuahiam thubuai toh kisai a, a kihekkhate Innsung mi/tanau nai a omkhakleh tua Upa (member) pen vaihawmna a ateltheihlouh ding ahi.

132. VAIHAWMNA SUTPI KAWI: Mi khat in thubuai a neihziak in Vaihawmna Innpi (PTC) Zubel tung in thubuai tun taleh, ‘Vaihawmna Innpi Kawi’ a kichi. Tuabang Innpi Kawi ahihnung in akua akua in khutkhakna neih a siangkei, tuabang khelhna a omleh a thuzil a gapna bawl ahi ding.

133. SASAT: PTC Court/Hausa Innpi a thubuai khenna akibawl chiang in, amoh (adiklou) nu hiam pa hiam Sasat a gaptheih ahi. Hiai sasat pen Vok Tukli hiam a tunglam ahi ding, hiai sa pen Innpi vaihawm Upate nekmang ahi.

134. PAITE TRIBE SUNGA THUKHENNA SANGPEN: Paite Namsung a thukhenna sangpen Paite Tribe Council (PTC) General Headquarters’ Court ahi.

 

Hiai munah PDF copy download theih ding



© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.