I Kisaktheihpih Lamka Khua Limlang

thathang hangshingKhokhal huihkhi hong laang pan nawnta, Zo huihkhi siang in singnah sem ging henhen di’n lawm napi vuikhu tuahsuk tuahtou in hitaang-luna phuangsak nawnta a, khua hong keu hiaihiai in tuisiang dawn diing kitasam panpan ta. Tuikhukte kang din kisa a, Lanva Lui tui lah tawm hiaihiai, tanky tui lah kai ngeilou phial, a hong kai sunchia, a san leh a phuan kihel in buantui phuan himai mah. Huaile kai ngei ngellou hizawmah lai, a tui siang hin sianglou hitaleh bei di’n kisa panta hi.

Luitui neihsun Lamka simlam pang a luang Lanva Lui lah kum bangzah hiam paita apan niin kholkhawmna, niin paihna, ektui luankhawmna leh suanglakna khuk suakkhinta. Panlaak ahihkeh sawtlou nung in zattaklouh suak dia, kanggawp zawmah diing hi. Lanva naak tuilaakna mun enleng, mun khat a tui kidangtan maimai ahi a, huai tui kiching tuilawng a kizawlkhia maimai ahi. Bungmual khokhung ah tanky bangzah hiam a kikoih a, huai tanky-te ah hong luanglut uhi. Himahleh huai tanky-te sit leh suksiang zelzel chih a omkei a, kumkhua in huchiin a kizang. Water treatment plan leh distillation/purification bangmah a omkei. Disinfectant toh tuilak a natna hik khawng, ukeng si khawng, niinlom kipaihlut khawng leh a dangdang suksiang chihte le a kithei tuan samkei.

Etsakna din-- Siklawng a tui anak apan hong pai pen tanky masa ah hong kailut dia, huai apan tanky thum/li ah hong kikhol dia, hiaite apan filter tank ah hong luanglut dia, huai ah hong kikhisiang dia, huai zoh chia’n tanky dang khat/nih ah a siangsa in hong kikhol dia, natna hik thahna damdawi (powder) a poimoh leh huai tanky ah kha in huchiin khopi sung hon supply khe ziahziah diing hi. Hiai a filter tank ichih in va khisiang taktak theikei lehle damdawi zang a tuiniin suksiang theihtham ahi hi. Huchi omloupi a hawktui toh kibang san neunuau a tui ina muhchian a nuam hetkei. Huaiziakin a tunga igen bangdeuh in suksiang masak hizawdeuh ngalleh ngou kilkel in tui hong kaai diing hi.

I Lamka tuinek/tuizat uh hoihlouh ziakin I samzang uleh chipumte un thuaklou hi. I hoih diing bang in Lamka mite kihoih zoulou hi. Sing-le-gua phukziakin I tuinakte kang pahpah a, kholum leh vot nakpi takin kikheng hi. Mata Dam tuichiin ziakin tu phalpi vot petmah in vot a, tu nipi leeng vuahtui a tamkeh lum petmah in lum diing hi. Hiai kholum leh vot control na diin a Dam kiim a singnou suan a kepbit ahih keileh thuakzoh diing hilou hi. Hichibang environment lam campaign leh semsuah diing NGO khat I kisam petmah hi.

Pu Langkhanpau Guite in a thugenna khat ah I market/business vaite’n hun sawtlou in hon control khin pahta diing a, tu in hon thuneih khumphialta uhi, achi. Adik kia phetlou in hon thuneih pumlum khinta uh hizawmah hi. Hiailam a tualsuak mite apan panlak leh etkaai ahihkeh denchia’n hon nomvalh khin diing uhi. Van rate bawltu diing inei kei a, Government in hon bawlsak kei, hon bawlsak bang hita lehleeng hon etkai sak keileh a phatuam kei. Huaiziakin eimah in I bawl a I etkai angai. Hiailam ah C.T. Lian makaihna Lamka Traders and Self Employees Association (LATSEA) in pan honlakna uh a kipahpih huai mahmah, pan hon laak touhzel uh deih thusam ahi. Hun tomchik adiing hilou in long term piandeuh in hun sawtpi et a poimoh. Hiaibang piandeuh Environmental awareness a om angai a, khopi sung, I luita luiliante, I tuidawn tuinek ban ah sing leh gua, suang leh pianken gou manpha neihte (natural resources) enkaitu di pawlpi I kitasam. Mi tamlou te’n I gam gou manphate uh sum dawnna a aneih ziakun tunung chia’n a kang/bei pah dia, a thuakdi a mipite mah ihizel. A sunga tengte mah kigawt ihi lim. Chiiktak in ngaihsun pha ni.

Mite’n politics a sangpi a hon leensan nung un khanloh a hun mahmah ta. I Nam Ni leh Pawlpi vaai a program I neihsate khatpeuh ah lasak leh kisukliimna lam a tamthei mahmah. Huai in a kham leh hoithei teng a kaikhawm a, buaina leeng a omveu. Hiai chiindan khen a hunta. I khentheihna di’n I hun zekdan khen lamdang a poimoh. Numei sia naupang sia teng toh lasakna hun a I program bei mailou a, mi piching, ngaihtuah thei, nam-le-gam ahihkeh khotaang a dia lunglutte kia’n program a uap a, I zatna hall sung a chitak taka thu ngaikhe theichiang ahih kiphamoh hi. Huai di’n college student te bang, motivated group leh thinker deuhte hong poimoh zawkha diing hi. Politics vai, social issue, cultural aspects, educational topic chihte a hun amun zil a genkhawm a, nam suaktakna leh zaleenna di lamngen tup a neih hoih hita hi. Hichibang I gathering hunte uh awareness kipiakna hun a izattheih uh kisam mahmah ta hi. Ki motivate lou pi in nang nam leh gam na itkei chia kingoh mawk theih hilou hi. Patriotic feeling I piansak masak kisam hizaw hi. Naga te bang a issue uah achiang mahmah uhi. Lauh leeng a neikei uhi. Bangkim mansa ahi uhi. A gentang fekfek khop mai uhi. Meitei leh Naga pupa apan nam tuam, pautuam leh sahkho biak kikhatlou mawngmawng ahi a, a kituaklou teenkhawm sang in kou ka pawt diing ua, inveeng in kiktuak takin ikinei zawdiing uh, achih un thutawp gen ahi mai uhi. Singtaangmi leh Meitei a kibanglou himhim ahi, Chingtam amata ni, chi’n kikhemkhem nawnkei ni, huai na chihnaak hang un na lungsim un non gamlaat uh, chi chetchet maidan ahita uh. Eilawi inbel Manipur integrity kepbit di I chilai ua hiveen. Meiteite khateh neen kham a amau maiviil kisa a paupau khemkhem I hilel uh.

Manipur Government nuai ah I sem ua, nek I zong ua, a khente I hausa ua, I lungkim mahmah uh. Nam leh gam vaai ah I singtangmi rights le I gumngam kei ua, Meitei te mahni hamphatna di delh in I maibiak ua, I soisel ngamkei. Hiai natak ahi Manipur State I khiaklah a Manipur integrity I chihpih mawk! Naga te’n zaw khelah nawnlou lua eive ua. Min suahtakna di a zonzon lai un eite’n le pan lakna kalbi in zangtei tale a uthuai ngei. Ukhrul leh Mao lam a te’n Outer Manipur ana chih chiang ua ei lamte’n peace ina chih zel bang genna ai? Naga toh a kisukbuai chiang un ei toh le kilem kei in, Phaizang bial tokbuai zou photphot le nna piangpan inchiai. Lamka mi zaw ei mimal adi’n I pilthei luau a, politics a bangmah tan baanlou hidi hive hang aw! Mohna neilou nautang tampi amawk sihkhak ziakun Kuki te’n zaw Naga te a dal mawngmawng ua, banah amau gam suhek a Kuki integrity sukha ahihman in Naga issue a nannan uh ahidi mawng in koihle, Zomite adi’n bel amau gum a ipau keh I daihbeek ahoih diing. I Singtaang mipih in Suahtakna a honsual lai un ama uh ikhaksak leh ei ibuai chia hon gumthei di omsun a hikha mohkei diing uh. En I khonung tangsual hun hon tun chian Meiteite ma ah I dingzou na diam? Naga lah alternative arrangement nuai a Greater Nagaland hiam autonomy hiam ta dia, Kuki lah Sadar Hills District ta dia, ei kia bangchita di?

I na hih zohlouh sate uh—Ccpur to Lamka minkhek di, Sixth Schedule, greater autonomy or power to District Council leh adang tampi lah taisan piansim bangta, a ban lah kal suanzou taktak lou, I ma ua kahna baang kikhung bang mai, huai baang I phutdiu aihkei ngalleh, phut dia lah phu utlou zel. I kinepna omsun uhbel UPF political dialogue for state within a state ahimai tave.

Lamka khosung a teengte’n I Zogam Zomi I represent piandeuh ua, bangkim ah Lamka ahi. Himahleh mite’n a hon zahtak kei ua, a hon nelhsiah dandan uhchu, van rate a ut hunhun ua a utdan dan uh hon bawlkhum ua, en lah mi hon hihhih theihna di’n bandh khauh ngellou in I bawlbawl zawmah ua, tui a utchia’n a kai a, a utlou chian a kaikei a, electric a ut hunhun in a hongpai a, a ut hunhun in a mitzel. Local cable khenkhat lah changkhang kisa sim mahleh channel gina le pekhe lou, local news a ut hunhun a suak, update le omsamlou, customer care leh complaint line le om boklou ahitel. Hiaite tengteng ah a fee I piak ngen ahi. A thawn a I muh leh supply hong pai a om samkei. Electric transformer leh main wire te Lamka khua electric hong lut apan kikheng nailou, a siatchia sum kithohkhawm a eimah kibawl hizawmah lai. I sik a palai a isawlte tung bang a newspaper khawnga kipahthu gengen zawmah lai. Load shedding om hun a bullam a te’n deih dandan a hon khekthei uh, Lamka mipite ikichet theihsak hang ua mi’n load shedding kikhen hun dile hilhtaak hon saklouhpi!

Hat, khophawk leh pil a mi’n honseh hile bel, kou toh kihouni chihchih ngailou a, I land resources leh leinuai gou petroleum khawng hon thuneih khumlou diing uhi. Tunbel kou agam neitu hon theisak masa phot zel un I chih tawmtawm angai. Himahleh mi’n aguk a hon laksuh atup lai un I khophawk man ua, hoih veve hi. Hausa bang le bei henla, mimal pattadar/jamabandi hisuk vek vetleh igam ilei leh mimal (mipi) thuneihna abit in a hat zaw de aw ka chihna chiang a omta hi. Aziakbel hausa khenkhat te’n gam zuakzuak thou ua, a khomipite aa di loumun leh singgam omsak nawn manglou, a khomite pempem uh chih atamta hi. Singtang khua ichih chiang in bel lou neihna diing gam, gangta chinna diing hampa mun, gamvakna diing leh sabetna diing gammang a poimoh hi. Hiaite omlou in nek zawnna di singtang ah omlou bangtuk ahi a, va khosak teitei omze bei asuak hi.

Singtang apan Lamka zaang ikidenna chiat ua, Lamka ah tuilou zaang omsun teng buhchiinna mun hinawnlou in inn mun isuah vek. A taangdung ah I tengkei ua, a zaangteng iluah gai. Lamka leh a sehveel teeng MLR & LR Act in a tuun. Gam awng I tasam ua, tui I tasam ua, pucca road I tasam ua, sanitation and hygiene I tasam ua, drainage system I tasam ua, electric I tasam ua, tuilou buhchiinna diing I tasam ua, meh chiinna diing itasam ua, huanhai leh thei chiinna diing itasam ua, buh-le-baal I tasam ua, meh diing anteh-louhing itasam ua, ganvulh-gangoh diing itasam ua, hiaite tengteng singtang apan hong ki supply a omkei lai, Moirang leh Kwakta lam apan hong kipan ngen ahi. I lifeline diing a omkei a, gaal I bawltheikei diing ua, sa-le-gaal I neithei kei diing uh chihna ahi. Mizoram toh kikawmtuahna lah hoihlou, Sinzawl gam lah Guite road lim belhsam mahleh ahitakin Tuivai Lei tan nala guam tawn a kitai mah abang lel. A bawlhoihna di amin a proposal omlel, work order leh sanction om hita lehle sepsuah omlou. Ka liim in tau bun bingbiang, keiman bangmah tohloh keng chih toh kibang. I MLA thak te’n nna hon seem dek vanglak ua, kipahhuai. Huaidan in hong paitou hoihzel leh bel I khang diing ua, I taksap luatna diing uh a omkei.

Tu leh tu a Lamka in a poimoh diakte ahihleh (i) Tuinek kiching, tuilaakna naak etkaai diing, tanky puahphat diing, (ii) Electric post extension bawl a, a batlouhnate leh inn kibehlapna banah Vengthakte a post thak phuh suak a, mainline khunsuak diing, (iii) Transformer Watt sangzaw a aluite khenkhiak diing, mainline luite athak a khen khiak diing, (iv) Control room kituup tak khat Lamka mun mah a koih a, complain no. kichian a neih diing uh, (v) PWD Road leh road junction teng beek a Street light koih kim diing, (vi) Lanva Lui hahsiang leh puahphat diing (vii) New Bazar leh Old Bazar ban ah khopi sung kep siangthou diing, (viii) New Lamka a Bank branch khat leh Gas Agency khat a om ngeingei diing, (ix) Godown leh Mini-Secretariat kibawlte zohkin di, banah Mata Dam apan tuinek di leh tuilou adi tui kiching a luankhiak teitei di, electric current a piakkhiak kin diing ahi. Dam nnasepna 80% bang zoh hita chiin Solkar in puangkhinta, en lah I hamphat pihlam kitheivak nailou. Kaal khat a tuisiang veng khenkhat a
khatvei kaicheuh chihlouh ngal a dang kitheilou. Engineer incharge lamte apan Khuga Dam canal a irrigation aa di tui hunkhop kikhakkhe zel chih official report le pethei hial uh hita veen, tuilou neite’n angahna uh hia chih kidot tuak. (x) Khopi sung leh pua a Singnou suan di, motor fitting test transport lam apan a om a, a khu vom leh tam lote taisaklouh diing, speed control bawl a limit neihsak chetchet diing chihte ahi. A tompen a gen in, pollution control poimoh mahmah ichi hi.

Aziak ahihleh, tuisiang leh tuinek kiching omlou in kikhosa theilou. Electric thahatna ginalou in septheih omlou a, khantouhna om theilou. Khopi sung mial theilua leh vaklou. Hiai in sual hihpung thei gige. Khopi lai leh Bazar mun niin theilua, miteng mitmuh namun pen ahihman in kilawmlou kia hilou in damtheih huailou. Khosung khokiim khu theilua, tuktui luanchia nawi theilua. Khe a vaakte a di bang in mi inn va hoh leh luut naak noplouhlua, kiniin khin ahihman in. School naupangte a uniform uh siang theilou. Damtheihna in zou mahmah lou. New Lamka lian mahleh niteng poimoh offis, gas, water supply, bank chihte khat le om kha nailou. Khua (weather) lum lota, huih niin lota, gam keu gawp, tuinak chawmtu diing singkung om nawnlou. I lampi uh kochiik leh hoihlou, leivui khut naakkaal a gari deih tawktawk a taai, accident prone area hi gige.

Bang ziak a I gam puahlouh a om ahia? Mahni adiing kia buaipih a phe vengvung, diktakna leh Pathian dan zuihna nawlkhin, chihpihte itna leh awlmohna tasamta, sum thei leh khovel mi (materialistic) gawp. Inn mun chiat a well kitoh, tui kailouh don pha vetlou. Land of Wells suakta hon chi uh. Mimal in generator leh inverter ban ah solar light neithuah vengvung. Mei pailouh chia complain ngai le salou, tui bangziak a kailou ichih theihlouh bang a light bangziak a pailou ahia chithei omlou. Well tohna di leh solar lamp leina di Solkar in hon sanction le hisamlou. Hiaite man ah sum bangzah I paihkhe ta diing ua? Battery bang se zihzeh hilai, eikhawng adia aman tamtam toh. Mobile phone handset leh top up/recharge man a I sum paihkhiak zah uh chu gen le ngailou a tam. Hiaite tengteng ah Company te sum piapia ihi lim uh. Eilawi inlah thil khat peuh bangchi dan hiam I chihtheih nailouh ziak un nelhsiah leh thudonlouh deuh in I omden uhi.

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.