Lamka: Masterplan omlou khota. lamka a khangdan etkai kin poimoh hi.

Archi
Kumzabi 21 i hong lut toh kiton leitung ah khopi leh khota sumdawngna munpi hong suak a, mihing tamzaw tengna hong suak hi. Khopite hong khang hat toh kiton in, kum tamlou chik sung in khovel mun tuamtuam ah mihing 6 billion tak khopi a teng di ua gingtak ahi. Huchih toh kiton in khopi in nekdi, tuisiang, huihsiang, shelter leh mihing kipolhkhawnate leh a poimoh tuamtuam a muhdan in i khopi maban di uh kawk hi. khopi a mihing pung dungzui in tenna gam leitang le pung a, louneihtheihna gam leitang leh sing leh lou tamtak mansuah in om ta hi. Gamkhangtou lellelte ah kiimlehkiang(environment), leh khotang siatna pung hulhul hi(UNEP 2002). Kiimlehkiang in thil tampi i hamphatna di hon pia hi.

Hiai dan a paitouh zel patau in kum 2000 in United Nations (UN) member state te'n ah The Millennium Development Goals (MDGs) kichi hong pan khia ua, kong tuamtuam(khangtouhna etkai di, zawngna sukkiam di, sing leh lou kepbitdi, gamsung kivaipuakna dan etthak di, damtheihna, leh numei leh naupangte etkai di) ah pangkhom a kum 2015 zoh somte uh luikhiakna a nei uh hi. Gam tamtak in MDGs tup leh ngim khenkhat ah hihzou mahle uh, a diak a gam zawngte ah zohlouh tampi om hi. MDGs toh kituak in gam tuamtuam in panla ua, ei India solkal in le scheme tuamtuam hon pankhia a , ei Manipur ah leeng tamtak implement in omta hi. Tunai a Manipur govt. in Jawaharlal Nehru Urban Renewable Mission (JnURM) scheme nuai Imphal khopi a Low floor Bus(atuang niam te) hong koih bang le huai MDGs toh kituak a India solkal in pat khiak ahi. Low floor bus thiltup ahihleh khosung a private gari tuamtuam khengkhiak a, traffic suk awng thawl di leh huih niin sukkiam di chih ahi. Adiakin, MDGs toh kisai India panlakna lungtung huai mahmah lou hi.
India solkal in khopi sung a quality of life siat deuhdeuh ngaikhawk a awlmoh panpan ta hi. Union urban development ministry, Govt. of India gendan in India a khopi leh khota tamtak 7000 val lak a 24% chauh in masterplan nei uh ua, a kin theilam a bawl di in state solkal teng theisak hi. A genbehna ah hiai nasep sutzopna in khopi leh khota 152 te GIS database a ki kaikhom lel a, satellite limlak leng neihsa in omta chi hi. Ministry in Survey of Indiate kiang ah leeng fund Rs 24.18 crore pekhin ahihdan gen uh hi.
Masterplan i chih chiang in khopi khang didan etkai na ahi. A tangpi in solkal nasep bangmah leh, khopi in a maban di leh a hihtheihna tan kawkmuh tu in pang thei a lampi di sial hi. Koi mun a khangsak di leh tamsem behlap di? Mihing tenna leh sumdawngna munte a bangchi a poimohte uh leh a deihte uh bangchi dan a kikim hawmlel di? Khosung a kipolhlimna munte, leh sing leh loupate a dia mun sehtuamte bangchi dan a zawp di ahihkeileh khopi sung a koimun a sing leh lou, gamsa leh vasate omna sehtuamdi hiam? chih dotna tuamtuamte ahi masterplan in lampi di ngaihtuah tum hi.


Manipur a district lianpen leh nam tuam tenna Churachandpur district leeng kong tuamtuam ah hong khang hat mahmah a, mun poimoh tak hong suak hi. I district uh gam 4,570 square kilometers in a lian a, 2011 census dungzui in miliap 271,274 pha hi. Kum 20 paisa i etleh singtang khua a loukhoumi tamtak in lamka khopi a nek zongna nuamdeuh leh hindan nop deuh khakleh chi in hong hah pem mahmah uh hi. A hong pem tamzawte gingtakdan tuk in ana huchi khollou di in gingtak huai a,niteng a nekdi khop mu a khosa tamtak omdin gingtak huai hi. Miliap hong khang dungzui in lamka kiim teng ah mihing tenna hong pungbeh a i kiimlehkiang in thuak mahmah hi. Lamka khopi tangdung ah Sing leh loupa, gamsa leh vasa muhdi vaang a, lui tui kang phial in omta hi.


Hiai dan a mihing tenna khangzel dia, louneihna gam kepbit ahihkeileh beilam manoh di hi chih, a thei ki om zeuhzeuhta a himahleh solkal lam apat panlakna taktak muhdi omnai lou hi. Khovel mun tuamtuam ah gam vaihawmtu tamtakten leeng kiimlehkiang(environment) toh khopi kikhekna pen ki zui tawn a khangtouhna pai khom keileh maban a buaina tampi tuahdi om ahi chi uh hi. Tulel a i khopi uah haksatna tuamtuam i tuahte uh tuisiang dawndi leh niteng a zatdi vaang, electric kining ching lou, niin kaihkhom leh siangthoutak a paihdi dan, mimal gari leh diesel engine auto khang hat thu, public transport khosung a omlou, luitui kang leh khuk sung a innlam mawk, solkal office mumal taktak lou leh dan leh thupiak nawngkaina hi.
I khangtouh uh dungzui in lampi neusakna ziakinn Manipur solkal in kum tamtak apat a keklet ana som a tun in hong ki gen non a huai tungtang gelh zek leeng i chi hi.


Teddim Road kekletna: Kum tamtak paita apat teddim road widenning thu hong ki hah gen mahmah a, lamka mipi ngaihdan survey omlouh ziakin deih leh deihlouh omzah kitheilou hi. Road widenning hihdi hita leeng theih dia poimoh tamtak theihtuak om hi. Teddim road kiim a tengte ngaihdan chauh a keklet theih himawk lou hi. Lamka a om tengteng ngaihdan lak a ngai hi. Urban Ministry in khopi a notify dan a development na dia funding ki bikhiah sa om ahi. Imphal area khopi ahihleh Urban areas adan a pai ziak in funding leng tamzaw a, lampi keklian ngut tak uh hi. Imphal a kihih chihman a hoihkim di hi zenzen lou ahi. Tua Imphal khopi khangdan i etleh hoihlam sang in urban problem uang deuhdeuh din gingtak huai hi. Traffic kineh chik, tuinek siang kidaihlou, huihsiang leh pollutions ziak in khopi damtheihna sia deuhdeuh ding hi. Lamka khopi hin koimun peuh a lampi keklet na dia ah holistic approach a et ngai ahi. Khangtouhna in kong tuamtuam ah i hindan hon sukha hi. Lampi keklet bang hita leng i tuahdi uh tampi lak a, tamlou hiai bang ahi. 1. Gam tamlua: khosung ah gari hong pung dia, khe a vakte(pedestrian) a din lauhhuaipi suak hi. Tulai tumlam gam pai dan ahihleh garite tamthei pen lakkhiak a, khopi khe a vakte kiang ah piak kik non di chih ahi. 2. Noise pollution: Khosung a gari tam toh kizui in thawm bengseng hong tamsem di hi. Hiai bang a thawm bengseng in i damtheihna lam ah bil lam, lungphu, ihmutna lam, lungluttak a nasepna hon buaisak thei. Skul kai utlouhna, nasep thanuam louhna, khamtheih guihtheih hih utna leh khotang siatna leh sualna tampi behlap thei hi. 3. Health related problems: I Lampite uh tumlam gam dan a mam, nitak teng a hahsiang leh siangthou a kep ahihlouh ziak in buan leh leivui om gige hi. Gari tam dungzui in leivui leh gari khu apat huih lak a thil niin tampi kibehlap dia naknalam(respiratory disease) leh natna tuamtuam pungbeh ding hi. 4. Infrastructure: Infrastructure tuam tuam teddim road zul a omteng hihsiat ngai ding a, a thak tampi lambeh ngai ding hi. Hihsiatte a paih na di leh a thak lamna dia material tampi poimoh ding a, a ki lam lai teng khosung a om nuam het lou ding.


Hiai lampi keklet pen sum tawm bei zaw mai thei, himahleh a huap khak neu zaw tham hi. Tunung a, khosung kiimlehkiang siatlam manoh sang in a hoihzaw di gelna in Ringroad deih huai zaw tham hi.


Bangziak a ringroad hoih pen di hiam? Ringroad ahihleh America leh Europe khopite a masterplanning ah kizang masa a huaizoh in khovel mun tuamtuam ah zat in om hi. India ah leng khopi mun tamtak ah ringroad zat in om hi. Ringroad aki gel dan ahihleh khualzin mite kintak a kholai/khopi sung tawnlou a paisuak theih na dia geel ahi.


Ringroad ahoihzawkna ding tampi om, tamlou hiai bang ahi. 1. Traffic decongest: Khualzinmi leh gari khopi sung a hihdi neiloute khopi sung a lutlou a ringroad tawn in taisuak ding uh hi. Huai in khopi sung gari a sukiam tuan mahmah ding hi. 2. Bus service thak ringroad chouh a tai ding pat khiak theih ding a, huai in sepna piangsak thei ding hi. Ring road ah bus stand omsak theih dia, huai apat khosung lut di mawng feeder bus dang omding hi. 3. Barrier: Hiai ringroad in louneihtheihnate leh mihing tennate kikal a daikai tu in pangthei hi. Mihing tenna a pung dungzui in lou neih theih na gamte kikhek zungzung a etkai ahihkeileh I khopi kiim ua omte bei hiaihiai ding hi. Khopi in a poimoh nek leh tak mundang apat tamzaw kingaakleh, a hongpaina khaktan omhunhun in buaina tuam tuak thei hi. Tulai khovel a kiimlehkiang(environment) siat dungzui in khopi tuamtuam in a khosung leh khonawl ah louneihdi, gan tuamtuam khoina di, inn chih in huan haichi pibawl di, leh gamsa leh sing kepbitna uang bawl ding chi uh hi. 4. Reducing Pollution: Ring road in khopi sung a gari tai velvel leh pollution hihkiam zou ding hi. Ring road propose ahih kom a solkal in polluting vehicle, a diak a diesel engines khosung a hihkiam a panlak ngai ding hi. 5. Greenery: Hiai ring road in sing leh loupa, gamsa leh vasa tuamtuam a dia mun piak theih ding a, khosung a dia sum muhtheihna di leh mun poimoh(Park leh water reservoir) omsak theih ding hi.


Project himhim financial feasibility leng et ngai tham a, a hoih pen di leh i tunung a leng iki saktheihpih tham suah na ding a pankhom vek ngai hi. Land acquisation, land compensation leh social aspects leng poimoh hi. Masterplan a kin theilam a omsak a, a enkaitu di Development agency, leh building byelaws neih hun lawta hi. .


Bangteng hileh developement i hih di pen ah tunung a hong piang di ten le akisakpih theih dia ngaihtuah ngai hi. Khopi in tulel a buaina tuamtuam a tuahte leh hongtungdite govt. leh civil society pangkhom a khopi kikhek na hoihlam a pai na ding a panlak ngai ding hi.


Hiai laigelhtu S. Liankhanlun Ngaihte ahihleh Delhi a architect, environmental planner leh environment consultant na sem in omlel hi. Master of science in Environment Management, School of Design and Environment, National university of Singapore; Bachelor of Architecture, School of planning and architecture, New Delhi.

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.