Phalbi Khawvot BANG Chidou Di ?!?.
- JAMIN H VUALNAM
Hun leh Kum,Ni leh Kha kidang a,puanbang hong thak zel in nipi/tuukpi leh phavang te pailiam zel a phalbi/khawvot hong tung petmah ding hita hi.Neih leh neihlou,ut leh utlouh thu hilou in,I deih in ideih kei tazong in a hun hong tung tuh anop leh noplouh bawl theih omlou ahihman in,ithuak touh zel tuhitantawk himai ahi.Kuapeuh in phalbi hun avotdan leh haksat dan itheihsa uh,nipi/summer lah alum dan leh ninhuai dan kihilh sese lou a i-byhard dimdem uh hizel.Ahihziak a kuamah tuabang hunbi te pumpelh thei ki om vetlou a i sialpi vuah thuak gige uh ahihdan a theilou i-omkei uhi.Huchi ahihleh tukum phalbi khawvot thuak di'n bang chibang a kisakhol in pan ila ua?A khente'n puanak,khekol,khedap thak mantam pipi ilei du'a,khenkhat te'n lah second-hand mah ising/ilei du'a, ineih dandan leh hih theih khom in iki gingkhol un ikisa ngeingei ding uh chih theihsa ahi.Huchih lai in khenkhat te'n lah bang mah vanthak ngaih sak lou in alui leh aneihsa teng mah utawh phalbi dou/chou di'n ikiman chiat uh gintak huai veve hi.Ahi a,ei kiman leh kimanlouh thu leng hisamlou,kisak kholh leh kholh louh thu zong hituan lou in ithuak/imaituah veve ding uh chih ginlelh huai hetlou hi.Aziakbel,ahun in hon puak khiak hi zawahih man in.Bangteng hileh igen nop pen tuh phalbi khawvot leh nipi khawlum hunte hilou in; imaban/mailam hundingte (khalam,salam,simleivai) bang chibang a maituah/paltou a phutou ding ihi hiam chih hi zaw daih hi.
Kum bangzah hiam paita 1997/98 in Unau, Kuki/Thadou v/s Paite/Zomi ikidou vengvung uhi.Hinna tampi imansuah ban uah Inn le lou tampi petmah gamlak louhal in ihal tum ua,gentheihna leh haksatna topkhawk ithuak khin dimdem uhi.Akhonung gu a result/consequences ahoih leh hoih louh,a chiin chi leh chiin chilouh,kipah huai leh dah huai dan gentam louh in ithei vek uh.Huan zanzek khanih leh chih pailiam pan in,Manipur Legislative Assembly in Special Session a Anti TribalsBill 3/thum a passed te ziak a lungkimlou leh deihlouh ziak a singtang/tribal/hill mite' kiphinna ahi.Tuabang a ki phinna te ziak in unau Salpha 9 te' hinna i taan ua,tampi te'n liam leh baina ituah ban uah,Inn le lou tampi mah in leng a thuak loh hi.Mipite hi'n heutute hileh numei pasal,aneu alian kuapeh hetkhak louh leh suk khaklouh ki omlou mah hinteh,asak akhang ah ibuai un iphe souhsouh maimah uhi.Akhente nuamsa a phur mahmah bang,lungkham a mangbang bang,lawmlawm tel chibang,zezen ngal eive chibang,heh velvul leh lungtang na vilvel bang,a deih khop nailou leh athu ala a gentheih louh hia chia ngaih dan tuam chiat nei in i om uhi.Bang teng hileh hiai lamthu leng bang mah gentheih nei tuan lou ihih man in gentam leng isawm tuan kei bawk.
Himahleh, den a buaina chinih igente apan in,zilkhiak leh muh khiak tampi ineih uh gintak huai isak ban ah,tua tea pan mah in mailam hun hong paizel ding te ah bang chi'n ikisakhol in pan ila du'a chih kidot deih huai ding hi.Hun haksa leh tuate saang mah a huai sezaw leh buai huai zaw i phut touh/paltouh/tuah touh zelzel uh kuan athei a! ai'hkeh thoveng tak leh baihlam tak a mailam ikalsuan mel kuan a thei tuan a?!.Bang chibang teng hong tung in,anuam ah leh ahaksa ah hitaleh mailam hun paltou/phutou di'n,phalbi khawvot maituah dia ikisak kholh bang un kisak kholh na bang chi'n inei ua le??? Puanak/khekol/khedap thak ilei/ineih bang un; lungsim ngaih tuahna leh gamtat omdan thak leh hindan thak a kikhekna nei in iki galging uhia le? Atungtung hita leh kenzaw bangteng thuak a mualsuah di'n bangkim ah kaki man ichi thei diam??? Heutu vaihawm leh makai te'n leng,makaih dan dik leh maan,kamakaih ten hon zuihtheih leh pomtheih a hon nungthuap theih ua hon dawn(drink) theih di ua,kisak a panlak thak poimoh ding hi.Huan mipite leng thuman na leh pan khawmna a puanbang a thak a,heutu leh makai te nungthuap a phun san nate second-hand puan bang a singsing non mailou akisiam thak hunlo mahmah ta hi.Ahihkei le lah second-hand mah singsing a huai mah tawh lungkim lailai ding ihi du'am?Mite thuzohsa,fuihsa leh taalkaihsa mah lungkim pih lailai ding maw?Mikhut a Gul/Snake man lailai di???..Inn-Gua hah lou a Gam-Gua mah hahhah di maw le?!..First hand lah lei lou,second hand lah leituan lou a ka neihsa aluite mah tawh kipak leh lung kimtak a phalbi/khawvot dou/thuak tou zelmai ding ka hi zaw hia le? Kahoihlouh nate,paihkhiak ngaite,khektuak kulte leh kisiamthak nangte, awlmoh tuanlou a,ka-omdan ngeimah,kasep ngeimah tawh om a lungkim lailai ding ka hi diam?Puansilh nikten hoih leh kilawm mahmah te bang leng a kumtam leh alui' dungzui a,khektuak,puahtuak leh adang a laih-hun te,ahun le mun tawh kituak in ka kheng lamdang zel mah hiloumaw.!!!..
Huaiziak in kuapeuh mah te'n; isep ibawl,lungsim leh ngaih tuahna,gamtat khohei leh bangkim ah;khektuak te khek a,paih tuakte paikhia a,puah phat tuakte puahpha ding leh neih tuak te nei a paai a,keptuak te kembit ding,hoihlouh chitlouh nate hoihna leh chitna a khek di'n,phalbi khawvot i doudek dan ua kisa a pan la in kisakhol thak chiat leng ut huai in deih huai petmah hi.Aziakbel,aneupen leh alianpen,apilpen leh amawlpen,azawngpen leh ahaupen ten leng phalbi leh khawvot tuh bang chi bang hiam a thuak a pal galkai zel himah lou imaw? Tua ahihman in,salam leh khalam hi'n simleivai a ituah/ithuak/iphut khitsa te lungsim a ngaihtuah kawm in; maban/mailam hunhong pai/tungzel dingte; phalbi,nipi,tuuklai ahih ke'h phavang hunte thuak mualsuah thei/zou dia kisa in pan lachiat leng maw?Tuabang ahihkei leh maban hun haksa hongtung leh;phalbi khawvot leh nipi khawlum thuak zoulou a Ui sih Ak sih a sih a manthat dimdem theih na khovel ahih mawk chia.!.